Misja

Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” działa w Sejnach, miasteczku położonym tuż przy granicy polsko-litewskiej, w miejscu o tradycjach wielokulturowych, silnie naznaczonym etosem dialogu, jak również dziedzictwem podziałów narodowych i bolesnej pamięci.

W 1990 roku do Sejn przybyli artyści teatru alternatywnego, przyszli twórcy Ośrodka. Fascynująca i trudna rzeczywistość pogranicza, z jaką się zetknęli, stała się dla nich wyzwaniem. Aby móc się z nią zmierzyć swój warsztat teatralny poszerzyli o sferę animacji kultury. W opuszczonym kwartale żydowskim – z jesziwą i Białą Synagogą – utworzyli eksperymentalny ośrodek praktyk kulturowych, łączący pracę w realnej społeczności pogranicza, doświadczonej dwudziestowiecznymi totalitaryzmami i nacjonalizmami, z głęboką diagnozą kultury współczesnej i refleksją nad problematyką tożsamości i pamięci.

Impulsem do jego powołania było spotkanie z urodzonym nieopodal Czesławem Miłoszem. Misja ośrodka została sformułowana w dialogu z poetą; można ją opisać jako „tworzenie tkanki łącznej dla różnych ludzi żyjących blisko siebie”. Chodzi o odrodzenie, pozytywne wartościowanie i aktualizowanie we współczesnym kontekście etosu współistnienia ludzi żyjących w silnym zróżnicowaniu kulturowym, etnicznym, pokoleniowym czy ideowym; o kształcenie nowej formacji obywatelskiej, która z jednej strony zna i szanuje tradycję i historię miejsca swojego zamieszkania, swojej „małej ojczyzny”, a z drugiej strony tworzy społeczeństwo otwarte, szanujące inność. Praca artystyczna jako medium odbudowywania wspólnoty i etosu współżycia na pograniczu obarczonym konfliktami stała się podstawą nowatorskiego programu „Pogranicza”. Opiera się on na praktykach kulturowych, w których wiedza jest zdobywana i pogłębiana w warsztatach artystycznych, poprzez własną twórczość, podróże i rozmowy z ludźmi. W dawnej jesziwie powstały zatem pracownie dla dzieci i młodzieży, a Biała Synagoga ożyła za sprawą spotkań i działań artystycznych. Z czasem ukształtowały się wiodące pracownie: pracownia edukacji międzykulturowej i regionalnej z wieloma propozycjami współpracy dla sejneńskich szkół, Kronik sejneńskich – w której cztery już „pokolenia” wychowanków badają zapoznaną przeszłość miasteczka i pamięć jego mieszkańców, aby na tej podstawie tworzyć teatralną czy filmową opowieść o niegdysiejszych wielokulturowych Sejnach czy grę historyczną, opowiadającą o kulturze i codzienności pogranicza; Orkiestry Klezmerskiej Teatru Sejneńskiego – w której kolejne „pokolenia” młodych muzyków przywróciły do życia zapomnianą tradycję muzyczną, a dziś współtworzą ją razem z najznakomitszymi przedstawicielami amerykańskiego klezmer revival np. w ramach programu Tratwa Muzykantów SejNY. Sednem działań „Pogranicza” są jednak nie tyle spektakle i koncerty – choć prezentowano je już od Kaukazu po Amerykę – ile zawiązana na nowo dzięki codziennej pracy wspólnota pogranicza. Biała Synagoga stała się przestrzenią jej kultywowania, gdzie ta wspólnota znajduje swój wyraz i gdzie realizuje się przekaz międzykulturowy i międzypokoleniowy. W ten sposób urzeczywistnia się wypracowany przez „Pogranicze” koncept kultury głębokiej – działania zanurzonego w środowisku społecznym i naturalnym, nastawionego na proces i długie trwanie, prowadzącego do zmiany społecznej i rozwoju, łączącego sztukę i wiedzę, ekologię z empatią wobec Innego, zaangażowanie mieszkańców z wysokim poziomem artystycznym, tradycję z nowoczesnością. Dzięki animatorom dawny kwartał żydowski w samym sercu miasta, niegdyś opuszczony, stał się „sejneńską agorą”. Na kompleks składają się trzy budynki: Biała Synagoga – przestrzeń dla spotkań, koncertów i wystaw; dawna jesziwa – z działającymi w niej pracowniami; Dom Pogranicza – z wystawą o dawnych wielokulturowych Sejnach, a przede wszystkim z Centrum Dokumentacji Kultur Pogranicza (biblioteką i mediateką obejmująca swoimi zbiorami niemal wszystkie newralgiczne pogranicza, nie tylko w Europie).