Dzisiejsze zajęcia nosiły tytuł "Zaczytani w Miłoszu. Rozmowy wokół wybranych wierszy Czesława Miłosza." Podczas dwuczęściowych zajęc nasza dzisiejsza Mistrzyni zaprosiła młodzież do "kreatywnego czytania wiersza". Wybrała utwór "W czarnej rozpaczy" z tomu "To". Na wstępie młodzi otrzymali wiersz, którego kolejne wersy opatrzone były kolorami.
Prowadząca: Agnieszka Foryś
Uczniowie: Klasa 8A
Termin: 2.12.2020r., godz. 9.50 – 11.30.
Miejsce: platforma edukacyjna TEAMS
[if !supportLists]1. [endif]Celami spotkania:
- rozmowa o poezji i wokół poezji; rozmowa o nas, dzięki słowom, pojęciom, metaforom, które podpowiada poezja;
- próba zdefiniowania „rozpaczy”, „nadziei”, „hipokryzji”, „dzielności”; pytanie o modus vivendi; próba poszukiwania odpowiedzi na pytanie: na czym polega dzielność człowieka?;
- zaproszenie do spojrzenia w intymne zakątki duszy człowieczej, uwrażliwienie na kruchość, delikatność, podatność na ból tejże duszy;
- uwrażliwienie na intencję autora zapisaną w konstrukcji tomu poezji; zaprezentowanie przykładu dialogu między utworami jednego autora;
- zaproszenie do kreatywnego czytania poezji;
- rozwijanie wyobraźni językowej;
- ośmielanie do kreatywności w przestrzeni ustanawiania znaczeń i sensu za pomocą łączenia słów podpowiedzianych.
[if !supportLists]2. [endif]Pomysł na spotkanie:
- odsłona I: rozmowy wokół utworów Czesława Miłosza;
- przerwa 10 - minutowa;
- odsłona II: praca w grupach – tworzenie własnych tekstów z rozsypanki słów.
[if !supportLists]3. [endif]Specyfika spotkania:
- ze względu na warunki pandemii spotkanie planowane jest online na platformie edukacyjnej TEAMS;
- uczniowie słyszą i widzą prowadzącą; materiały, przygotowane wcześniej, mają udostępniane na ekranie; po zakończonym spotkaniu materiały zostaną umieszczone w Plikach;
- prowadząca nie zna grupy – nigdy wcześniej nie spotkała się z klasą;
- dla prowadzącej kontakt ogranicza się do kontaktu głosowego – prowadząca jedynie słyszy uczniów (uczniowie mają prawo do wyłącznej kamerki); brak kontaktu wzrokowego, brak możliwości zobaczenia ciała drugiego człowieka: jego twarzy, mimiki, gestów, reakcji na kolejne momenty w dynamice spotkania, jest poważnym ograniczeniem przy podjętej próbie uczenia przez przeżywanie;
- dodatkową okolicznością, na którą należy wziąć poprawkę, są ewentualne problemy techniczne, które emocjonalnie rozstrajają wszystkich uczestników spotkania i mogą rozbić budowany tok myślenia i przeżywania;
- dla usprawnienia komunikacji prowadząca przygotowała wcześniej karteczki z imionami i nazwiskami uczniów, by zadając pytanie, mogła wskazać osobę proszoną o zabranie głosu.
[if !supportLists]4. [endif]Kolejne kroki:
KROK I
↓
„epitet kolorystyczny”, czyli? → pytanie o epitet kolorystyczny, prośba o podanie przykładu → w sytuacji braku odpowiedzi głośna lektura fragmentu „Inwokacji” z „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza:
„Tymczasem przenoś moję duszę utęsknioną
Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,
Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych;
Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem,
Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem;
Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała,
Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała,
A wszystko przepasane jakby wstęgą, miedzą
Zieloną, na niej z rzadka ciche grusze siedzą.”
→ czytająca intonacją zaznacza epitety kolorystyczne, które następnie kataloguje w zapisie na czacie → wybór lektury wynika z kanonu lektur szkolnych: „Inwokacja” jest genialnym przykładem poetyckiego malowania słowami, na tym przykładzie zatem łatwo wyjaśnić czym jest epitet kolorystyczny, a młodzież, znająca „Pana Tadeusza”, łatwiej przyswoi nową informację, kojarząc ją ze znanym tekstem (tzw. efekt kuli śniegowej).
KROK II
↓
wyrazić swój nastrój – kolorem → prośba do uczniów: zastanów się, jakim kolorem nazwiesz swój dzisiejszy nastrój → kilka wylosowanych osób poproszonych o odpowiedź, bez uzasadniania wyboru koloru → próba pomyślenia o sobie z uważnością, skoncentrowania się na sobie, odczytania siebie.
KROK III
↓
odczytać z koloru nastrój drugiego człowieka → prośba do uczniów: odszyfruj nastrój koleżanki / kolegi na podstawie wskazanego koloru → próba spojrzenia z uważnością na drugiego, odczytania sygnałów drugiego człowieka, próba myślenia metaforą.
KROK IV
↓
nie przestraszyć się czarnej rozpaczy → prośba do uczniów: swoimi słowami wyjaśnij czym jest rozpacz, czym jest czerń, dlaczego rozpacz jest czarna? → próba rozbicia frazeologizmu, by pogłębić interpretację znaczeń niesionych przez słowa, próba oswojenia się ze słowem, które, odczytane na serio, może budzić lęk → po odniesieniu się do wypowiedzi uczniów propozycja spojrzenia na „rozpacz” z perspektywy filozoficznej → rozpacz jako bycie w czasie zamkniętym, który nie otwiera żadnej perspektywy przyszłości, albo tylko perspektywę destrukcji, rozpacz jako uznanie konieczności niszczącej → w kontekście tak rozumianej rozpaczy propozycja rozumienia nadziei jako ufności, że istnieje możliwość twórczej przemiany, że czas nie jest zamknięty → zaproponowanie myślenia w paradygmacie filozoficznych rozstrzygnięć prowadzi do nastrojenia młodzieży na głębsze poszukiwanie znaczeń i sensów, co jest niezbywalną umiejętnością w spotkaniu z poezją.
KROK V
↓
czarna rozpacz a szare zwątpienie – czy mają coś wspólnego? → powrót do myślenia za pomocą epitetu kolorystycznego odczytywanego na poziomie znaczeń metaforycznych → poszukiwanie związku między słowami, pojęciami, koncepcjami, które zaszyfrowane są w sposobie ich ustawienia → przygotowanie do poszukiwania związku między utworami tego samego autora.
KROK VI
↓
w świecie wyznań poetyckich Miłosza → lektura wierszy „W czarnej rozpaczy”, „Przykład” oraz prozy poetyckiej „Obudzony” wg wcześniej przygotowanej mapy tekstów → za pomocą kolorów podkreślone są wybrane wątki, których interpretacja prowadzi w świat intymny poety → wątki analogiczne w wierszach zaznaczone są tym samym kolorem, co pozwala przeczytać obydwa teksty pomijając porządek linearny → dobór tekstów dyktowany zasadą dialogu między utworami, zaplanowanego przez poetę, czyli i autora kompozycji tomu → próba uwrażliwienia młodzieży na nieprzypadkowość konstrukcji, struktury poezji → interpretacja prowadzi w stronę samodzielnego poszukiwania odpowiedzi na pytanie, które postawił poeta → skoro jednak sam poeta udziela odpowiedzi, to jego głos staje się równoprawnym głosem w dyskusji.
KROK VII
↓
słowo o nadziei → kluczowa kwestia rozważana w zaproponowanych wierszach Miłosza to dzielność bycia, dzielność egzystencji, wybór modus vivendi, mądrość życiowa, poszukiwane przykładów i pokrzepień → dopełnieniem rozważań może być rozmowa z Anną Dymną zatytułowana „O nadziei mimo wszystko”, w której aktorka wspomina swoje rozmowy z Czesławem Miłoszem o mądrości życiowej → propozycja wysłuchania rozmowy opatrzona jest komentarzem „dla zainteresowanych”, zgodnie z zasadą indywidualizacji podejścia do uczniów → link do rozmowy udostępniony uczniom podczas spotkania na czacie i podany w materiałach z zajęć.
KROK VIII
↓
przerwa 10 – minutowa
KROK IX
↓
w poszukiwaniu sensu → pracując w grupach, uczniowie wykonują następujące zadanie: „Z rozsypanki słów podrzuconych, ułóżcie własny wiersz. Nie zmieniajcie formy słów. Nie musicie wykorzystywać wszystkich słów, wystarczy posłużyć się połową z nich. Poszukajcie nowych zestawień, nowych znaczeń, nowych sensów.” → planowany czas wykonania zadania 15 – 20 minut → po wykonaniu zadania zaprezentowanie uczniowskich wierszy → próba wejścia w świat słów, w świat sensów, w świat własnej wyobraźni językowej i własnego światoodczucia → próba rozbudzenia kreatywności poetyckiej uczniów.
KROK X
↓
„skarga nie przyda się na nic” → ostatnie słowa spotkania to cytat z wiersza „Przykład” Czesława Miłosza, potraktowany jako komentarz do spotkania, które, przy współudziale uczniów, urzeczywistniło się → sytuacja udomowienia przez pandemię nastrajać może na nutę skargi, żalu, lamentu, popychać może w stronę szarego zwątpienia i czarnej rozpaczy → pokonywanie przeszkód pozwala zaprzeczyć byciu w czasie zamkniętym, pozwala wierzyć w istnienie możliwości twórczej przemiany, pomaga zachować dzielność → dzielność na własną każdego człowieka.
Tekst: Agnieszka Foryś
CZESŁAW MIŁOSZ
W CZARNEJ ROZPACZY (tom „TO”)
W czarnej rozpaczy i w szarym zwątpieniu
Składałem wierszem hołd Niepojętemu
Udając radość, chociaż jej zabrakło,
Bo mnożyć skargi byłoby za łatwo.
Co odpowiedzieć, kiedy kto zapyta:
Dzielny był człowiek – czy też hipokryta?
↓
jak na pytanie w powyższym wierszu odpowiedział sam poeta? w tomiku „TO” tuż za wierszem „W czarnej rozpaczy” znajduje się wiersz „Przykład”
↓
PRZYKŁAD (tom „TO”)
Osiemdziesięcioletnia moja przyjaciółka pisze w pamiętniku:
"nie miałam czasu ani ochoty na zmartwienia".
Jej dobry przykład umacnia mnie.
Wilia błyszczy, księżyc w pełni, za przystanią AZS-u
Kochamy się. I ta chwila nieraz mnie pocieszy,
Choć w moim życiorysie dużo goryczy.
Śpiewać i tańczyć przed obliczem Pana!
Po prostu dlatego, że skarga nie przyda się na nic,
Jak powiada moja dzielna, niepokonana Irena.
↓
a zaraz za „Przykładem” proza poetycka o nagrodzie, którą otrzymał poeta – za dzielność być może?
↓
OBUDZONY (tom „TO”)
W głębokiej starości, z pogarszającym się zdrowiem, obudziłem się w środku nocy i wtedy tego doznałem. Było to uczucie szczęścia tak olbrzymiego i doskonałego, że w życiu minionym istniały tylko jego zadatki. I to szczęście nie miało żadnych powodów. Nie usuwało świadomości i nie znikała przeszłość, którą w sobie nosiłem razem z moją zgryzotą. Teraz nagle została nagle wyłączona jako potrzebna część całości. Jakby jakiś głos mówił: ,,Nie martw się, wszystko odbyło się tak, jak być musiało, zrobiłeś, co tobie było wyznaczone i nie musisz już myśleć o rzeczach dawnych". Spokój, który czułem, był spokojem zamknięcia rachunków i łączył się z myślą o śmierci. Szczęście po tej stronie było niby zapowiedź tego samego po drugiej stronie. Zdawałem sobie sprawę, że otrzymuję dar nieoczekiwany i nie mogłem pojąć, dlaczego spadła na mnie łaska.
Wskazówka:
- kolorami zielonym, żółtym, fioletowym / fuksją zaznaczałam wątki analogiczne w wierszu „W czarnej rozpaczy” i w „Przykładzie” → dla uważnego czytelnika inspirujący może być dialog między tekstami, których kolejność zaplanował Autor (zatem nie jest to rzecz przypadkowego sąsiedztwa).
- w prozie poetyckiej „Obudzony” zaznaczyłam kolorem fragment kluczowy dla naszej rozmowy o wcześniejszych wierszach.
Dla zainteresowanych:
Link do rozmowy z Anną Dymną – aktorka wspomina o swoich rozmowach z Czesławem Miłoszem