Profesor Michał Bilewicz jest wybitnym ekspertem w dziedzinie psychologii społecznej i badań nad uprzedzeniami. Jego wystąpienie wprowadziło uczestników spotkania w kluczowe tematy projektu.
Wykład poprzedza prezentacja partnerów konsorcjum.
Przybliżenie zagadnień wykładu
- Główne wyzwania w nauczaniu o Holokauście: Profesor Bilewicz porusza trudność nauczania o Holokauście, zwłaszcza w kontekście obecnych wydarzeń.
- Edukacja w Polsce: W Polsce Holokaust jest marginalnie i niesynchronicznie obecny w programach szkolnych, mimo dostępności miejsc pamięci.
- Badania nad efektywnością edukacji:
- Badania wskazują, że lekcje szkolne o Holokauście mają znikomy wpływ na zmniejszenie antysemityzmu i poprawę postaw wobec Żydów.
- Osobiste kontakty z Żydami oraz spotkania (jak Forum Dialogu) dotyczące spraw współczesnych skuteczniej wpływają na postawy niż dyskusje o przeszłości.
- Wyzwania w czasach Wojen i Kryzysów:
- Obecność wojny w życiu uczniów (uchodźcy, wiadomości z frontu).
- Międzygrupowy zanik empatii: Tendencja do słabszej reakcji empatycznej na cierpienie osób z innych grup (rasowych, narodowych). Badania pokazują wzrost treści antysemickich w polskich mediach społecznościowych bezpośrednio po atakach Hamasu 7 października. Obecne konflikty mogą blokować podstawową empatię, utrudniając odbiór historii Holokaustu.
- Ryzyko retraumatyzacji: Treści związane z Holokaustem mogą wywołać wtórną traumę, zwłaszcza u osób, które same doświadczyły traumy lub mają straumatyzowanych przodków. Badanie wykazało objawy PTSD u 13% uczniów po wizycie w Auschwitz, zwłaszcza u tych najbardziej empatycznych. Jest to szczególnie istotne w kontekście obecności w polskich szkołach uczniów z Ukrainy, z których 47% jest w grupie wysokiego ryzyka PTSD.
- Manipulacja Holokaustem: Ryzyko używania Holokaustu do uzasadniania współczesnych działań lub porównywania aktualnych konfliktów z Zagładą (np. porównania do Holokaustu przez strony konfliktu izraelsko-palestyńskiego). Wizyty w miejscach pamięci skoncentrowane na narodowej narracji mogą pogarszać postawy wobec innych grup (np. Palestyńczyków w badaniu izraelskiej młodzieży).
- Potencjalne Sposoby Radzenia Sobie z Wyzwaniami:
- Skupienie na historii lokalnej i życiu społeczności żydowskich (nie tylko ich śmierci), aby uczynić ich "swoimi", częścią lokalnej tożsamości. Programy jak "Szkoła Dialogu" pokazują skuteczność takiego podejścia.
- Odejście od naturalistycznych, brutalnych przedstawień Holokaustu, które mogą traumatyzować i utrudniać przyswajanie wiedzy (badanie wykazało gorsze zapamiętywanie przy naturalistycznych ilustracjach).
- Większe uniwersalizowanie przekazu o Holokauście – pokazywanie go jako kryzysu człowieczeństwa i mechanizmów zagrożenia, które mogą pojawić się w każdym społeczeństwie, nie zapominając jednak o kluczowej roli antysemityzmu jako specyficznego czynnika Zagłady.