Efektem jest w tym wypadku książka, która będąc najbliżej Wenecji rzeczywistej, tego miasta, którego nazwę zna prawie każdy mieszkaniec tego miasta, jest dalej niż inne książki od tego, co mogłoby zdawać się samą istota Wenecji. I to nie znaczy, że Wenecja wg Matvejevicia jest jakąś Wenecją ”bez historii”, Wenecją bez wszystkich tych śladów i tropów, które tak fascynowały i fascynują podróżników i współczesnych turystów. Nie, Wenecja Matvejevicia ma swoją historię i pełna jest śladów i tropów. Tyle, że jest to nieco inna historia, z innymi znaczącymi miejscami, niż ta którą czytelnicy znają z opisów lorda Byrona, Tomasza Manna, Henry Jamesa, Marcelego Prousta, Johna Ruskina, Hugo von Hofmannstahla, Josifa Brodskiego, Ery Ponda, J.L. Borgesa, Ewy Bieńkowskiej, Gustawa Herlinga- Grudzińskiego i wielu innych artystów. „Inna Wenecja” Predraga Matvejevicia to naprawdę inna Wenecja – i można jedynie podziwiać kunszt Matvejevicia, który tak swoją książkę napisał, z takich ją części ułożył, by nie dawała się ona porównać z żadną z wcześniejszych książek o tym mieście. Na pewno istotną zaletą jest tu sposób opowiadania, Matvejevicia „trzeźwa archeologia umysłu” (la Capria) wydobywa miasto spod setek wcześniejszych opisów i ukazuje może najbardziej takim, jakim jest. A kiedy już uda się ta operacja, autor może napisać np. tak: „Drogę do Laguny wyznaczają drewniane pale. Wbito je w dno, po dwa, trzy i więcej, opasano żelaznymi obręczami. Na niektórych są numery, na innych numery i latarnie, na jeszcze innych nie ma ani jednych, ani drugich. Wskazują, którędy można płynąć i gdzie trzeba skręcić, żeby uniknąć płycizn i mielizn. (...) Malowane czy nie, pale butwieją tak samo. Jedne i drugie żyją krótko: trochę dłużej niż psy, mniej niż dwadzieścia lat. Przyczyna jest właściwie dramat w samym drewnie: nagryzają je różne pasożyty, robaki, małże i raczki, niszczy sól i słonawa woda, owija trawa morska i mech, dławi błoto i szlam. Trzeba je ciągle sprawdzać i regularnie wymieniać: usuwać rozchwiane, nadgniłe sztuki i wbijać nowe, mocne, z młodego, całego drzewa.”
o.p.
"Studium" pismo o nowej literaturze nr 4(52) - 5(53)2005
Predrag Matvejević Inna Wenecja, tłumaczenie Danuta Cirlić-Straszyńska, Pogranicze, Sejny 2005.