Piętnasta edycja zapoczątkowała nowy etap w realizacji festiwalu - przyjął on formułę realizowanych kilka razy w roku tematycznych spotkań z wybranymi artystami, których twórczość jest przedstawiana w możliwie szerokim spektrum (dotychczas zrealizowane zostały prezentacje Teatru Pieśń Kozła, Teatru AXE, Teatru OM2, Teatru Porywacze Ciał, Studia Teatralnego Piotra Borowskiego, Teatru Krepsko, Teatru ZAR, Odin Teatret Eugenio Barby).
Kastalia to małe państwo samo w sobie, a nasz vicus lussorum, państewko w obrębie tegoż państwa, malutka, lecz stara republika, równa rangą i równa prawem siostrom swoim, w świadomości swej przecież podnoszona i umacniana swoją artystyczną, a poniekąd i sakralną funkcją. Wyróżniono nas bowiem zadaniem ochraniania istoty świętości Kastalii, jedynej jej tajemnicy i symbolu: gry szklanych paciorków (Herman Hesse Gra szklanych paciorków).
Wspólnym, łączącym wszystkie spotkania hasłem tegorocznej edycji projektu OKNO jest CENTRUM, CZYLI POGRANICZE. Odwołując się do tego filmowego tytułu chcemy sięgnąć do źródeł - do początków historii trzech, położonych z daleka od wielkich aglomeracji, ale niezwykle ważnych dla polskiego teatru ośrodków skupiających ludzi, dla których „pogranicze” stało się życiowym wyborem. Obecnie są one nowoczesnymi, interdyscyplinarnymi centrami kulturowymi, prowadzącymi równolegle działalność artystyczną, badawczą, edukacyjną i dokumentacyjną. Ich historia zaczynała się jednak od wspólnej, młodzieńczej, obarczonej niepewnością i ryzykiem, ale powodowanej pasją i potrzebą samorealizacji decyzji o "stworzeniu własnego miejsca". O tworzeniu własnej Kastalii – przestrzeni ocalania tego, co ważne. Zaprosiliśmy ich, aby podzielili się z nami swoimi doświadczeniami.
W dniach 23-25 pażdziernika zapraszamy na spotkanie z Ośrodkiem "Pogranicze - sztuk, kultur, narodów" z Sejn – jednym z najważniech polskich centrów kultury.
W programie między innymi: próba otwarta spektaklu „Kroniki Sejneńskie“; koncert Orkiestry Klezmerskiej Teatru Sejneńskiego; koncert pieśni jidisz Ejbike Mame; warsztaty tradycji i muzyki żydwoskiej dla dzieci; spotkania i prezentacje projektów i pracowni Ośrodka; spotkania tematyczne: Forum Pogranicza, Medea Pont, prezentacje wydawnictw książkowych i muzycznych, Kino Pogranicza.Serdecznie Zapraszamy / Wstęp Wolny
WIĘCEJ INFORMACJI NA STRONIE INTERNETOWEJ
SZCZEGÓŁOWY PROGRAM SPOTKAŃ
Rezerwacja biletów na spektakle oraz zapisy na warsztaty pod numerem telefonu: 91 434 15 61 lub drogą elektroniczną: paula@kana.art.pl (od poniedziałku do piątku między 9 a 15); zakup i odbiór biletów w Piwnicy Kany. Bilety na koncert Kristen dostępne w Piwnicy Kany.
DZIEŃ PIERWSZY - POGRANICZE
POGRANICZE – OPOWIEŚĆ O WSPÓŁISTNIENIU
Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” działa w Sejnach, miasteczku położonym tuż przy granicy polsko-litewskiej, w miejscu o bogatych tradycjach wielokulturowych, silnie naznaczonym etosem dialogu, jak również dziedzictwem podziałów narodowych i bolesnej pamięci.
W 1990 roku do Sejn przybyli artyści teatru alternatywnego, przyszli twórcy Ośrodka. Fascynująca i trudna rzeczywistość pogranicza, z jaką się zetknęli, stała się dla nich wyzwaniem. Aby móc się z nią zmierzyć, swój warsztat teatralny poszerzyli o sferę animacji kultury. W opuszczonym kwartale żydowskim – z jesziwą i Białą Synagogą – utworzyli eksperymentalny ośrodek praktyk kulturowych, łączący pracę w realnej społeczności pogranicza, doświadczonej dwudziestowiecznymi totalitaryzmami i nacjonalizmami, z głęboką diagnozą kultury współczesnej i refleksją nad problematyką tożsamości i pamięci.
Praca artystyczna jako medium odbudowywania wspólnoty i etosu współżycia na pograniczu obarczonym konfliktami stała się podstawą nowatorskiego programu ośrodka, którego misja została sformułowana w ideowym dialogu z urodzonym nieopodal Czesławem Miłoszem („tworzenie tkanki łącznej dla ludzi żyjących blisko siebie”). Opiera się on na praktykach kulturowych, w których wiedza jest zdobywana i pogłębiana w warsztatach artystycznych, poprzez własną twórczość, podróże i rozmowy z ludźmi. Z czasem ukształtowały się wiodące pracownie: Kronik sejneńskich – w której cztery już „pokolenia” wychowanków badają zapoznaną przeszłość miasteczka i pamięć jego mieszkańców, aby na tej podstawie tworzyć teatralną czy filmową opowieść o niegdysiejszych wielokulturowych Sejnach czy grę historyczną, opowiadającą o kulturze i codzienności pogranicza; Orkiestry Klezmerskiej Teatru Sejneńskiego – w której kolejne „pokolenia” młodych muzyków przywróciły do życia zapomnianą tradycję muzyczną, a dziś współtworzą ją razem z najznakomitszymi przedstawicielami amerykańskiego klezmer revival np. w ramach programu Tratwa Muzykantów SejNY. Sednem działań „Pogranicza” są jednak nie tyle spektakle i koncerty – choć prezentowano je już od Kaukazu po Amerykę – ile zawiązana na nowo dzięki codziennej pracy wspólnota pogranicza. Biała Synagoga stała się przestrzenią jej kultywowania, gdzie ta wspólnota znajduje swój wyraz i gdzie realizuje się przekaz międzykulturowy i międzypokoleniowy. W ten sposób urzeczywistnia się wypracowany przez „Pogranicze” koncept kultury głębokiej – działania zanurzonego w środowisku społecznym i naturalnym, nastawionego na proces i długie trwanie, prowadzącego do zmiany społecznej i rozwoju, łączącego sztukę i wiedzę, ekologię z empatią wobec Innego, zaangażowanie mieszkańców z wysokim poziomem artystycznym, tradycję z nowoczesnością.
Działania w konkretnym miejscu i konkretnej wspólnocie są fundamentem kultury głębokiej, lecz ich znaczenie wykracza daleko poza kontekst lokalny. Stąd zaangażowanie animatorów w dzieleniu się własnym doświadczeniem w innych wielokulturowych regionach (Europy Środkowo-Wschodniej, Bałkanów, Kaukazu, Azji Centralnej). Stąd działalność Centrum Dokumentacji Kultur Pogranicza (biblioteką i mediateką obejmująca swoimi zbiorami niemal wszystkie newralgiczne pogranicza, nie tylko w Europie). Pogranicza istnieją bowiem wszędzie. Nie tylko tam, gdzie granicami państwowymi rozdzielono niegdysiejsze wspólnoty, przede wszystkim tam, gdzie niewidzialne granice – kulturowe, religijne, społeczne czy obyczajowe – stygmatyzują i izolują ludzi żyjących obok siebie.
Ośrodek „Pogranicze” w Sejnach jest dziś uznawany za jedno z najważniejszych laboratoriów kulturowych, którego metoda i filozofia stanowią inspirację i model dla podobnych tego typu inicjatyw na świecie. Świadczą o tym także liczne nagrody, m.in. Nagroda Dana Davida, przyznana w 2014 roku współtwórcy Ośrodka, Krzysztofowi Czyżewskiemu.
MEDEA PONT - PRAKTYKOWANIE MITU POGRANICZA
Międzynarodowe Centrum Dialogu utworzone w 2011 roku w krasnogrudzkim dworze należącym do rodziny Czesława Miłosza (miejscu szczególnym dla biografii i twórczości poety) to ośrodek praktyk podejmujący wysiłek budowania - w długiej perspektywie i ze świadomością wyzwań, jakie przynosi ze sobą XXI wiek - europejskiego ruchu na rzecz dialogu międzykulturowego. To kontynuacja uprawianego od lat „upowszechniania rzemiosła budowniczych mostów”. To pierwsza w świecie Prowincja Pedagogiczna, w której odnaleźć można zarówno nawiązanie do polskiej tradycji pracy organicznej, jak i europejskiej tradycji bildung z jej literackimi pierwowzorami stworzonymi przez Goethego i Hessego.
Opisana przez Hermanna Hessego Kastalia – prowincja pedagogiczna – i praktykowana tam gra szklanych paciorków, znakomicie wyrażają ideę pracy praktyków dialogu międzykulturowego. Respektuje i wspiera się na tym, co pojedyncze, podmiotowe i odrębne, a jednocześnie wytwarza przestrzeń spotkania, komunikacji, wzajemnych relacji z innymi „paciorkami” i z tego właśnie czyni istotę działania. Ta też postępuje w pracowniach krasnogrudzkich, gdzie gra rozpoczynana jest zawsze od formy prostej, od pojedynczej opowieści, cytatu bądź daty, które następnie obudowywane są różnymi odniesieniami, konstelacjami, współbrzmieniami czy korespondencjami. Istotą „gry” jest bowiem dialogowość, zmierzanie ku czemuś drugiemu, co stymuluje rozwój i w czym spełnia się sztuka łączenia, tworzenia spoiw. Podstawą całego kunsztu jest współdziałanie wszystkich absolutnie koniecznych elementów: rzemiosła, wiedzy, techniki, zmysłowości i ducha.
Jako że gra szklanych paciorków jest grą wielkimi treściami i wartościami naszej kultury, pierwszym rozpisanym na wiele pracowni zadaniem jest zgłębienie starożytnego mitu o Medei. Jest to bowiem najstarsza w kulturze europejskiej opowieść o spotkaniu z Innym – wyprawa Argonautów jest pierwszą podróżą Europejczyków pozalimes własnego świata, a Medea, opuszczając strzegącą swoich tradycji i „złotego runa” Kolchidę, staje się pierwszą „obcą” w archetypicznej pamięci naszej cywilizacji.
To „spotkanie kultur” nie udaje się, jest historią o pierwszym „zerwanym moście”. Opowieści o współistnieniu. Medea: Obca – Inna – Swoja to zatem próba współczesnego odczytania mitu, które konfrontuje z wieloma aktualnymi pytaniami: o sztukę współistnienia z Innym, ryzyko przekraczania, ale także zacierania granic, o zderzenie tradycyjnych wartości z nowoczesnością i globalizacją, o tajemnicę „złotego runa” i jego atrakcyjność dla lokalnych społeczności, o zagrożoną wspólnotowość i etos dialogu. To wreszcie próba znalezienia dla odbudowywanego „zerwanego mostu” bardziej pojemnej formy dzieła artystyczno-edukacyjnego opartego na sztuce dialogu i międzyludzkiego współistnienia.
DZIEŃ DRUGI – ARECHEOLOGIA PAMIĘCI
OPOWIEŚCI POGRANICZA
Pytając o pamięć sąsiedzką rejonów pogranicza, a jednocześnie poszukując nowych form edukacji międzykulturowej, Fundacja i Ośrodek Pogranicze sięga po nowoczesny warsztat filmowy i multimedialny.
Filmowa Kolekcja Bajek – „Legendy, bajki, baśnie”, „Pieśni pogranicza”, „Opowieści pogranicza”, „Opowieści krasnogrudzkie" - to zbiór 32 filmów animowanych opowiadających o tradycjach sąsiedzkich, wielokulturowych i międzypokoleniowych Sejneńszczyzny, jaki w ciągu czterech lat stworzyła kilkudziesięcioosobowa grupa dzieci i młodzieży z różnych środowisk narodowościowych, kulturowych i religijnych, pracująca pod opieką wybitnych filmowców, plastyków, muzyków, fotografów, dźwiękowców i dziennikarzy (Joanny Polak, Lizy Skvorcovej, Darii Kopiec, Leona Tarasewicza, Wiesława Szumińskiego, Marka Skorupskiego, Dominiki Turowicz i Aleksandry Kotarskiej) w Ośrodku Pogranicze w Sejnach. Inicjatorem i koordynatorem projektu była Bożena Szroeder, twórczyni pracowni "Kroniki sejneńskie" oraz projektów edukacji regionalnej i międzykulturowej realizowanych w Polsce i na świecie.
Filmy z Kolekcji otrzymały wyróżnienia i nagrody, m.in.: na 17. Ogólnopolskim Festiwalu Autorskich Filmów Animowanych OFAFA 2012, na Ogólnopolskim Przeglądzie Dziecięcych Filmów Animowanych „Halo Echo” we Wrocławiu, w Konkursie Filmów Dokumentalnych „5 minut z życia codziennego” (2012), naVIII Międzynarodowym Festiwalu Chrześcijańskich Filmów i Programów Telewizyjnych „Magnificat 2012” na Białorusi, na VII Polonijnym Festiwalu Multimedialnym „Polskie Ojczyzny” 2012, na IX Międzynarodowym Festiwalu Filmów Animowanych „Animateka” (2012, Lublana), naMiędzynarodowym Festiwalu Filmów Dzieci i Młodzieży Varaždin w Chorwacji (pierwsza i druga nagroda, 2013), na IV Scenicznym Otwartym Festiwalu Artystycznym w Warszawie (2013). Bajka o Cyganie i czerwonym wężu zakwalifikowała się do 8. Dorocznego Festiwalu Filmów dla Dzieci w Seattle oraz na 8. Doroczny Festiwal Filmów dla Dzieci REDCA w Los Angeles (styczeń–luty 2013).
KRONIKI SEJNEŃSKIE
"Kroniki sejneńskie" to przedsięwzięcie artystyczno-edukacyjne zainicjowane w 1999 roku jako kolejny etap długofalowej pracy Ośrodka z dziećmi i młodzieżą w ramach programu "Pamięć starowieku", którego celem było i jest twórcze poszukiwanie odpowiedzi na pytanie jak dziedzictwo kulturowe uczynić wartością żywą dla młodego pokolenia. Od tamtej pory już czwarte pokolenie młodych ludzi uczestniczy w twórczej przygodzie, podczas której na nowo próbuje odczytać swoje miasto, znajdując w nim miejsce na przeszłość i dzień dzisiejszy. W pracy pracowni „Kronik sejneńskich” biorą udział dzieci i młodzież różnych narodowości i wyznań – Polacy, Litwini i staroobrzędowcy. Ważne jest to, że historie sejneńskie opowiadane przez kolejną grupę młodych ludzi wnoszą do spektaklu nowe opowieści o swoich rodzinach i sąsiadach. Sejny to miasteczko niedaleko granicy polsko-litewskiej. Mieszkają w nim Polacy, Litwini i Rosjanie-staroobrzędowcy, a przed II wojną światową żyli tu również Żydzi, Cyganie, Niemcy, Białorusini i Tatarzy. Historia XX wieku nie oszczędziła temu miejscu konfliktów, tragedii i sąsiedzkich wojen. W ich wyniku rozbiciu uległa wielokulturowa wspólnota będąca ongiś częścią bogatej i dynamicznej cywilizacji. „Kroniki sejneńskie” na nowo scalają ten świat z okruchów opowieści starców, legend, starych fotografii, modlitw, pieśni i pamięci współczesnych mieszkańców. Spektakl prezentowany był w wielu miastach Polski, m.in. na Międzynarodowym Festiwalu Malta w Poznaniu w 2002 r., w Bośni, Litwie, Niemczech i Danii. W 2008 roku pokazywany był przez dwa tygodnie w Teatrze La MaMa w Nowym Jorku.
DZIEŃ TRZECI – TRATWA MUZYKANTÓW
ORKIESTRA KLEZMERSKA TEATRU SEJNEŃSKIEGO
Orkiestra powstała kilka lat temu w trakcie pracy nad teatralną inscenizacją „Dybuka” Szymona An-skiego. Od tego czasu trwa fascynująca przygoda młodych ludzi z pogranicznych Sejn z muzyką klezmerską. Dzisiaj to już kolejne pokolenie sejneńskich muzykantów. Ciągle dochodzą nowi, młodsi, zajmując miejsce odchodzących w dorosłe życie kolegów. Zmienia się też instrumentarium zespołu. Krakowski Festiwal Kultury Żydowskiej, na którym Sejneńczycy kilkakrotnie byli obecni, przyniósł bliskie muzyczne więzi z wybitnymi klezmerami zza oceanu: Davidem Krakauerem, Michaelem Alpertem, Deborą Strauss, Jeffem Warschauerem, Stuartem Brotmanem, Frankiem Londonem, Paulem Brody’m. Z tych przyjaźni zrodziło się muzyczne spotkanie: „Tratwa Muzykantów – pomiędzy Nowym Jorkiem a Sejnami” - w żywej muzycznej przestrzeni spotkali się mistrzowie muzyki klezmerskiej z Ameryki, potomkowie żydowskich emigrantów z Europy z młodymi muzykantami z Polski, Ukrainy, Białorusi, Rumunii, poszukującymi inspiracji w zamilkłej w Europie muzyce żydowskiej.
Muzyka klezmerska brzmi w Sejnach w Białej Synagodze niemalże na co dzień. Letnie koncerty gromadzą szeroką publiczność i wrosły już w krajobraz sejneńskich wydarzeń kulturalnych. Orkiestra klezmerska dla młodych z Sejn jest doświadczeniem, które czasem prowadzi dalej i wpływa na wybory oraz staje się ścieżką życia.
Dzisiaj sejneńscy muzykanci zasilają warszawską scenę muzyczną, grają w najciekawszych formacjach, tworzą własne inicjatywy muzyczne. Spotkania z Mikołajem Trzaską i Rafaelem Rogińskim - wybitnymi muzykami młodego pokolenia poszukującymi inspiracji w muzyce żydowskiej, którzy w ciągu ostatnich dwóch lat odwiedzali „Sejneńską Spółdzielnię Jazzową”, zaowocowały nową edycją „Tratwy Muzykantów”.
EJBIKE MAME
„Ejbike Mame” – koncert pieśni z przedwojennych teatrów i kabaretów jidysz w wykonaniu Małgorzaty Sporek-Czyżewskiej i muzyków Orkiestry Klezmerskiej Teatru Sejneńskiego.
Program odwołuje się do bogatej tradycji muzycznej teatru jidysz początku XX wieku. Składały się na nią pieśni w języku jidysz, brzmiące tak samo w kawiarniach i teatrzykach w Warszawie, Wilnie, Paryżu, Buenos Aires czy w Nowym Jorku.
OPOWIADAMY O ŻYDACH SEJNEŃSKICH
Warsztat skierowany do dzieci w wieku 10-13 lat przybliżający wieloletnią praktykę zgłębiania przeszłości żydowskiej Sejn, a więc – w szerszym kontekście – praktykę twórczego odkrywania, poznawania i oswajania innej tradycji. Częścią spotkania będzie opowieść o tradycji wesela żydowskiego z uczestnictwem muzyków Orkiestry Klezmerskiej Teatru Sejneńskiego.
KINO POGRANICZA
Prezentacje unikatowych filmów dokumentujących działania Ośrodka Pogranicze wyprodukowanych w sejneńskiej pracowni filmowej. Będę to między innymi:
"Dolina Issy", realizacja Alex Pavlović, zapis filmowy spektaklu Teatru Sejneńskiego w przestrzeniach parku dworu w Krasnogrudzie. Wprowadzenie, opowieść o Międzynarodowym Centrum Dialogu w Krasnogrudzie - Małgorzata Sporek-Czyżewska
"Losy posłuchane", realizacja Małgorzata Sporek-Czyżewska i Wojciech Szroeder - dokumentacja wypraw Teatru Sejneńskiego do polskich wsi w okolicach Lidy na Białorusi. Prowadzenie Małgorzata Sporek-Czyżewska
WYDAWNICTWO
Przez cały czas trwania projektu dostępne będą książki wydawnictwa „Pogranicze”. Działalność wydawnictwa zainicjowały w 1993 roku książki z serii Biblioteka Krasnogrudy:
Adama Bartosza Nie bój się Cygana, Grigorija Kanowicza Koziołek za dwa grosze i Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz Boża podszewka. Obecnie najważniejsze serie wydawnicze to: Meridian (poezja, proza i eseistyka autorów środkowo- i wschodnioeuropejskich, takich jak m.in. Mihail Sebastian, Josif Burg, Grigorij Kanowicz, David Albahari, Max Blecher, Norman Manea, David Filip, Gordana Kuić, Mordechaj Arieli, Elias Canetti czy Hannah Arendt, przekłady z języków: albańskiego, bułgarskiego, macedońskiego, serbskiego, słowackiego, słoweńskiego, rumuńskiego, węgierskiego, słowackiego, ukraińskiego, czeskiego, litewskiego, jidysz itd.); Inicjał(poezja m.in. Zbigniew Machej, Tomas Venclova, Wasyl Machno); Sąsiedzi (seria zapoczątkowana wydaniem pracy Jana Tomasza Grossa Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka); Ornamenty Historii. W „Pograniczu” redagowano także jedno z najważniejszych środkowoeuropejskich czasopism „Krasnogrudę” (którego misję kontynuuje seria Meridian), a od 2002 roku ukazuje się również (po polsku i po litewsku) „Almanach Sejneński”. Osobny cykl publikacji dokumentuje pracę samego „Pogranicza” (m.in. Co pamięta Sejna, Kroniki sejneńskie, Sejneńska księga gry szklanych paciorków, Księga Mostu czy Podręcznik dialogu. Zaufanie i tożsamość.)
