Książkę rozpoczyna sławny Dialog o Wilnie Miłosza i Venclovy, ogłoszony w 1979 roku na łamach "Kultury" dwugłos poetów, polskiego i litewskiego, wychowanych w tym samym mieście. Jak sprawić, by wspólne dziedzictwo kulturowe i wspólna przeszłość miast dzielić - łączyły, by zwyciężyła "pamięć wierna różnorodności i człowieczeństwu"? Kwestia dobrej i złej pamięci historycznej; próba redefinicji idei narodowej; wzajemny stosunek Litwinów i Polaków, Litwinów i Rosjan, Litwinów i Żydów; kształty litewskiego oporu przeciw dominacji sowieckiej; ewolucja wschodnioeuropejskich społeczeństw po 1989 roku - to główne tematy statystyki Venclovy.
"Nie ma końca historii; dzieje postkomunizmu dopiero się zaczęły" - pisał w 1996 roku w szkicu "Kształty nadziei". Także od nas zależy, jak wyglądać będzie nowa formacja, wychowana już w warunkach wolności i nie wywodząca się ani z dawnych komunistów, ani z dawnych antykomunistów. Klęska Imperium była radosnym cudem, ale nie rozwiązała automatycznie wszystkich naszych problemów i nie zwolniła nikogo z odpowiedzialności. Venclova, wierny tradycyjnie rozumianej powinności pisarza, nie przestaje zadawać pytań niewygodnych. Niewygodnych nie tylko dla jego rodaków. (Pogranicze, Sejny 2001, s. 330, seria "Meridian". Tłumaczyli - z litewskiego, angielskiego bądź rosyjskiego - A. A., Witold Boćwiński, Danuta Brodowska, Zdzisław Dudek, Helena Gulanowska, Joanna Hyndle i Miryna Kutysz, Sergiusz Kowalski, Małgorzata Szubert, Tadeusz Tomaszewski, Algis Uzdila.)
LEKTOR, "Tygodnik Powszechny", 28.10.2001
Tomas Venclova, Eseje. Publicystyka. Sejny 2001, Pogranicze.