"Niewidzialny Most" to wystawa i warsztaty specjalnie przygotowane dla osób zainteresowanych komunikacją międzykulturową. To polifoniczna opowieść jest także wynikiem programu realizowanego przez Fundację Pogranicze i Centrum "Pogranicze Sztuk, Kultur i Narodów" w ciągu ostatnich trzech lat. Program posiada wymiar zarówno artystyczny jak i społeczny. Jednakże wystawa nie jest wyłącznie dokumentacją programu międzykulturowego. Jest w istocie sama "Niewidzialnym mostem", stworzonym w procesie przeniesienia wspólnotowego doświadczenia budowania mostów na nową formę i język sztuki.
IDEA
"Niewidzialny Most" to podróż w głąb pamięci pogranicza, miejsca, gdzie człowiek przekracza samego siebie, spotyka innego i stara się zbudować społeczność dialogu. Most wymaga poświęcenia i czy okaże się, że ma ono moc oczyszczającą czy destrukcyjną zależy od zdobytej wiedzy na temat sekretów jego budowy, czyli innymi słowy– od nauki ważnej sztuki współistnienia z innym.
Historia pełna jest zerwanych mostów na religijnych, narodowościowych i społecznych pograniczach. Ewolucja sztuki budowania mostów, które prowadzą do dialogu, pojednania i umacniania więzi społecznych, stanowi wyzwanie stojące przed współczesnym światem, który przeżywa kryzys społeczeństwa wielokulturowego.
W jaki sposób pamięć dziedzictwa i historyczne doświadczenie mogą być pomocne w tworzeniu kultury solidarności w świecie pogłębiających się podziałów, nierówności i wykluczenia?
Tytuł programu, odwołujący się do słynnej książki Italo Calvino „Niewidzialne miasta”, podkreśla wagę sfery niematerialnej w sztuce budowania mostu, pracę nad tym, co międzyludzkie, co buduje tkankę łączną w wymiarze wartości i solidarności społecznej. Most jest dla nas strukturą otwartą i niedokonaną, tajemnicą, do której trzeba zdobywać „kod dostępu” poprzez wiedzę historyczną, kulturę pamiętania i empatii; czymś, co nie jest z góry dane, a co się dopiero staje w działaniu.
Program
Projekt jest próbą odbudowania mostu przez współczesne odczytanie mitu: konfrontuje nas z ciągle aktualnymi pytaniami o sztukę współistnienia z innym, z ryzykiem przekraczania ale także zacierania granic, ze zderzeniem tradycyjnych wartości z nowoczesnością i globalizacją, z tajemnicą „złotego runa” i jego atrakcyjnością dla lokalnych społeczności, z zagrożeniami dla wspólnotowości i etosu dialogu;
Program jest przedsięwzięciem długoterminowym realizowanym w Międzynarodowym Centrum Dialogu w Krasnogrudzie, zlokalizowanym na polsko-litewskim pograniczu, i w Ośrodku "Pogranicze" w Sejnach. Program rozwija najważniejsze doświadczenia Pogranicza i szuka nowej, bardziej pojemnej formy działań artystyczno-edukacyjnych, opartych na sztuce dialogu i międzyludzkiego współistnienia. Jego koncepcja i filozofia oparte są na wypracowanej przez „Pogranicze” koncepcji kultury głębokiej – działania zanurzonego głęboko w środowisku społecznym i naturalnym, nastawionego na proces i długie trwanie, prowadzącego do zmiany społecznej i rozwoju, łączące sztukę i wiedzę, ekologię z empatią wobec Innego, zaangażowanie mieszkańców z wysokim poziomem artystycznym, oraz tradycję z nowoczesnością.
Proces tworzenia "Niewidzialnego Mostu" został zainaugurowany programem „Medea: Obca – Inna – Swoja” realizowanym przez „Pogranicze” w latach 2013-2014. W jego ramach powstały m.in. pracownie artystyczno-edukacyjne „Krasnogrudzka Kolchida”, Sympozjon Sztuki i Wiedzy „Medea-Pont”, spektakl „Trzy kobiety. Metamorfozy mitu Medei u Owidiusza i Picassa”, sympozjon „Miłosz – tkanka łączna”, i program muzyczny „Argonauci Sejneńskiej Spółdzielni Jazzowej". W lecie 2015 roku zorganizowano Międzynarodową Wioskę Budowniczych Mostów, która powstała w Krasnogrudzie z udziałem społeczności lokalnej, a także artystów, filozofów i pedagogów z różnych kontynentów. 22 sierpnia miała po raz pierwszy miejsce kulminacja wspólnego dzieła w postaci przedstawienia "Misterium Mostu".
Na samym początku realizacji programu utworzono konstelację warsztatów artystyczno-edukacyjnych, które miały na celu wypracowanie budulca mostu-instalacji i jego opowieści. Istotą samego procesu budowania mostu jest to, że powstaje on z materii lokalnej, z pamięci miejsca i twórczej inwencji jego mieszkańców. Uczestnikami warsztatów byli mieszkańcy Sejn i piętnastu wsi z okolic Krasnogrudy, wśród których byli Polacy, Litwini i Rosjanie-Staroobrzędowcy. W ramach programu działały następujące pracownie: Mostu, Słowa i Opowieści, Głębokiej Pieśni, Muzyki Miejsca, Misteriów Dzieciństwa, Sztuki-Maski, Przyrody, Tkania, Obrazu i Nowoczesnych Mediów, Biblioteka Mostu, i Spiżarnia. Warsztaty były prowadzone przez znanych artystów, animatorów kultury i nauczycieli posiadających wieloletnie doświadczenie w nauczaniu sztuki w społecznościach wielokulturowych.
Obok pracowni otwarto Akademię Mostu z serią seminariów z neimarem (mistrzem budowniczym mostów), które obejmowały prezentacje książek, filmów, tekstów, własnych projektów i inne działania, które stały się następnie przedmiotem dyskusji. Wśród zaproszonych gości byli animatorzy dialogu międzykulturowego działający poprzez sztukę, społeczne działania i naukę z różnych części świata; między innymi z: z Afryki (Uganda), Ameryki Południowej (Kolumbia), Kaukazu, Bałkanów, Stanów Zjednoczonych, Izraela, Ukrainy, Norwegii i Litwy.
"Misterium Mostu" zostało wystawione w specjalnie zaprojektowanej przestrzeni parku w Krasnogrudzie. Stworzona tam artystyczna instalacja rzeźbiarska służy jako rdzeń dla opowieści o neimarze, zerwanym moście i jego odrodzeniu podczas misterium. Zawsze pozostanie otwarta i niedokonana. Most budowany jest od podstaw za każdym razem gdy staje się przedmiotem działalności ludzkiej, która zmierza do jego odrodzenia. Konstrukcja mostu wsparta jest na dwóch wieżach, symbolizujących sztukę i wiedzę, a także odrębne tożsamości, kultury czy osoby. Konstrukcja taka pozwala jednocześnie na jej adaptację do funkcji miejsca spotkań, rozmów i wydarzeń artystycznych.
WYSTAWA:
Wystawa "Niewidzialny Most" składa się z kilku elementów, zintegrowanych w jednej wielogłosowej opowieści. Autorami są artyści, członkowie zespołu "Pogranicza" lub z nim związani, którzy uczestniczyli w programie na różnych etapach jego realizacji. Krzysztof Czyżewski (koncepcja i poezja), Bożena Szroeder (rzeźba), Wiesław Szumiński (rzeźba i fotografia), Kuba Kossak (film). Prawa autorskie do wszelkich dzieł z nią związanych należą do "Pogranicza".
Poezja: Tekst-manifest "Niewidzialnego Mostu" został napisany w formie poetyckiej przez Krzysztofa Czyżewskiego (w języku angielskim); tekst ten koresponduje z rodzajem instalacji jaką tworzą na ścianie małe kwadratowe magnesy, do których użytkownicy mogą doczepić swoje słowa / wiersze pisane na małych karteczkach.
Rzeźba: Makieta "Niewidzialnego Mostu" zbudowana została z drewna przez Bożenę Szroeder i Wiesława Szumińskiego; wystawiona w otwartej przestrzeni, umożliwia zwiedzającym wejście do jej środka.
Fotografia: Zbiór fotografii autorstwa Wiesława Szumińskiego.
Film: Wymaga dwóch ekranów, jeden na potrzeby filmu "Niewidzialny most" nakręconego przez artystę i reżysera Kubę Kossaka, drugi dla wyświetlenia obrazów przedstawiających zniszczenie mostu (materiały archiwalne ze zbiorów Pogranicza).
Smaki i aromaty: Widzów w galerii przywita zapach ziół i olejków, efektów pracy pracowni Spiżarni w ostatnich latach programu, które będą oferowane wraz z małymi filiżankami herbaty wyprodukowanej także w Krasnogrudzie, w ramach tej samej pracowni; będą także małe torebki z krasnogrudzką herbatą przygotowaną dla każdego, kto zechce zabrać je na pamiątkę.
