Dzięki niemu dzieci mogły zdobyć wiedzę o tym, kim są ich najbliżsi sąsiedzi, kto mieszka tuż za rogiem lub za ścianą. Twórczyni programu, Bożena Szroeder podkreślała w rozmowie z Radiem Białystok, jak ważna jest praca z najmłodszymi, bo dzięki niej mogą jak najwcześniej włączyć się w strumień opowieści o mieście. Opowieści szczególnych, bo zanurzonych w idei dobrego sąsiedztwa, które od lat pielęgnuje Pogranicze.
Program rozpoczął się w październiku 2015 roku, zakończył w lutym 2017 roku. Obejmował tematy związane z obecnymi i niegdysiejszymi mieszkańcami Sejneńszczyzny: Polakami i Litwinami, Rosjanami staroobrzędowcami Cyganami/Romami i Żydami, które złożyły się na wielowątkową opowieść o Sejnach jako mieście Pogranicza.
Zależało nam na tym, by nie tyle wyłuskać poszczególne światy, ale znaleźć połączenie między nimi a opowieścią o samym mieście, tłumaczyła Bożena Szroeder lokalnej prasie.
Oprócz zajęć teoretycznych był to czas podróży w czasie i przestrzeni. Uczestnikom towarzyszył zespół artystów Pogranicza, zaproszeni eksperci i twórcy oraz współpracujące z Ośrodkiem od lat nauczycielki ze szkoły podstawowej w Sejnach. Radość z tych spotkań okazywała się nierzadko wielostronna, na gali wieńczącej program z satysfakcją o rocznej pracy mówili nie tylko nauczyciele, rodzice i uczniowie, ale i docenione przez publiczność śpiewaczki z zespołu Riabina, które miały okazję zaprezentować pieśni staroobrzędowców.
Projekt obejmował liczne warsztaty praktyczne, wykłady i wyjazdy terenowe. W Gabowych Grądach uczestnicy odwiedzili świątynię starowierców, molennę, gdzie spotkali się z nastawnikiem Mieczysławem Kapłanowem, który opowiedział o zasadach wiary, różnicach pomiędzy staroobrzędowcami a prawosławiem i przedmiotach kultu religijnego. Spotkanie z kulturą Rosjan staroobrzędowców w Gabowych Grądach to także warsztaty tańca korowodowego i pieśni rosyjskich przygotowane właśnie przez Riabinę, zespół folklorystyczny z blisko trzydziestoletnim stażem. W Sejnach pod okiem Wiesława Szumińskiego dzieci pisały ikony. Wszystko odbyło się zgodnie z tradycją, dzieci pracowały, zachowując regułę milczenia, używając naturalnych farb i posługując się wzornikiem.
W Puńsku uczestnicy programu poznawali kulturę litewską, zwiedzali Kościół oraz Muzeum „Stara Plebania”. Dzieci wysłuchały tam barwnej opowieści etnografki Aldony Wojciechowskiej o kulturze ludowej, miały też okazję spróbować swych sił podczas plastycznych warsztatów, tworząc na starych wzorach papierowych firanek wycinankę litewską oraz przygotowując własną krajkę.
Spotkania w Sejnach poświęcono m.in. nieobecnym mieszkańcom miasta. Blok związany z kulturą żydowską przywoływał pamięć o sejneńskich Żydach: rabinach, uczniach i nauczycielach szkół religijnych, kupcach, poetach i filozofach, a także zwykłych mieszkańcach. Dotyczył również ważnych miejsc i symboli, pojawiły się pojęcia takie jak synagoga, kirkut, tora, talmud czy jarmułka. Dzieci uczestniczyły także w warsztatach pieśni żydowskiej, poznając pieśni śpiewane w jidysz.
Zajęcia o kulturze Romów/Cyganów ułożyły się w opowieść o ich związkach z Sejnami, które sięgają powojnia i poszukiwaniu ich śladów we współczesnym mieście. Ale zarysowywały również szerszy kontekst, prezentując bliskie Pograniczu pionierskie prace Jerzego Ficowskiego o Cyganach czy twórczość Papuszy, odkrytej przez niego poetki. Dzieci tworzyły dedykowane Romom prace plastyczne, m.in. koła z wymalowanymi przez dziećmi elementami taboru. Spotkaniom towarzyszyła opowieść o samym taborze oraz o zwyczajach i tajemnicach związanych z kulturą romską.
Efektem rocznej pracy - obok wystawy prezentującej prace uczestników - jest publikacja „Sejneński Skarbiec” przygotowana pod redakcją Bożeny Szroeder. To swoisty elementarz z najważniejszymi pojęciami zebranymi podczas trwania programu. Przywołuje postaci, ludowe pieśni i opowieści istotne dla Sejneńszczyzny. Książka ma przejrzysty układ, podzielona jest na pięć pięknie opracowanych graficznie mikroświatów. Ilustrują ją liczne fotografie zrobione podczas warsztatów oraz przedstawiające wykonane przez dzieci prace plastyczne. Jest przy tym dedykowana uczestnikom spotkań, ma w sobie przestrzeń do osobistych notatek, zawiera też portrety uczestniczących w programie dzieci i nauczycieli ułożone w „klasowe albumy”. Wszystko to sprawia, że publikacja zaprojektowana jest jako pamiątka, pozwalająca zarazem utrwalić zdobytą wiedzę. Dla rodziców i nauczycieli może pełnić funkcję kompendium wiedzy o Sejneńszczyźnie pozwalające na pracę z młodzieżą, dla dorosłych czytelników spoza regionu może być inspiracją, która wskazuje jak łączyć edukację regionalną z prezentacją sztuki, takze ludowej w sposób atrakcyjny dla młodego odbiorcy.
Do publikacji dołączona jest płyta pt: Muzyka Miejsca skomponowaną podczas warsztatów. Zapisy nagrań terenowych słuzyły jako podstawa do budowania kompozycji dźwiękowych odzwierciedlających brzmienie miasteczka. Szum rzeki Marychy, dzwony Bazyliki sejneńskiej, ptaki w drzewach na rynku, szeptanie ludzi wchodzących do synagogi, suchy rytm piasku pod stopami - wszystko złożyło się na wspólną muzykę instrumentalną. Grał wibrafon, mandolina, cymbały, kontrabas, harmonium, grzechotki, bębenki i inne instrumenty perkusyjne.
Marta Kowerko-Urbańczyk