[if gte mso 9]><xml><o:OfficeDocumentSettings><o:RelyOnVML /><o:AllowPNG /></o:OfficeDocumentSettings></xml><![endif]
[if gte mso 9]><xml><w:WordDocument><w:View>Normal</w:View><w:Zoom>0</w:Zoom><w:TrackMoves /><w:TrackFormatting /><w:DoNotShowInsertionsAndDeletions /><w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone><w:PunctuationKerning /><w:ValidateAgainstSchemas /><w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid><w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent><w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText><w:DoNotPromoteQF /><w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther><w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian><w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript><w:Compatibility><w:BreakWrappedTables /><w:SnapToGridInCell /><w:WrapTextWithPunct /><w:UseAsianBreakRules /><w:DontGrowAutofit /><w:SplitPgBreakAndParaMark /><w:DontVertAlignCellWithSp /><w:DontBreakConstrainedForcedTables /><w:DontVertAlignInTxbx /><w:Word11KerningPairs /><w:CachedColBalance /></w:Compatibility><m:mathPr><m:mathFont m:val="Cambria Math" /><m:brkBin m:val="before" /><m:brkBinSub m:val="--" /><m:smallFrac m:val="off" /><m:dispDef /><m:lMargin m:val="0" /><m:rMargin m:val="0" /><m:defJc m:val="centerGroup" /><m:wrapIndent m:val="1440" /><m:intLim m:val="subSup" /><m:naryLim m:val="undOvr" /></m:mathPr></w:WordDocument></xml><![endif][if gte mso 9]><xml><w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"LatentStyleCount="267"><w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9" /><w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption" /><w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title" /><w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font" /><w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle" /><w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong" /><w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis" /><w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid" /><w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text" /><w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing" /><w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading" /><w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light List" /><w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid" /><w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List" /><w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading" /><w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List" /><w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid" /><w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision" /><w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph" /><w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote" /><w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote" /><w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis" /><w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis" /><w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference" /><w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference" /><w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title" /><w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading" /></w:LatentStyles></xml><![endif][if gte mso 10]><style>/* Style Definitions */table.MsoNormalTable{mso-style-name:Standardowy;mso-tstyle-rowband-size:0;mso-tstyle-colband-size:0;mso-style-noshow:yes;mso-style-priority:99;mso-style-qformat:yes;mso-style-parent:"";mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;mso-para-margin-top:0cm;mso-para-margin-right:0cm;mso-para-margin-bottom:10.0pt;mso-para-margin-left:0cm;line-height:115%;mso-pagination:widow-orphan;font-size:11.0pt;font-family:"Calibri","sans-serif";mso-ascii-font-family:Calibri;mso-ascii-theme-font:minor-latin;mso-fareast-font-family:"Times New Roman";mso-fareast-theme-font:minor-fareast;mso-hansi-font-family:Calibri;mso-hansi-theme-font:minor-latin;mso-bidi-font-family:"Times New Roman";mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}</style><![endif]
Leonidas Donskis, czyli nowa książka do napisania
Po raz pierwszy przedstawiono nas sobie w Kownie. Rozmawialiśmy w gronie przyjaciół, którzy dzielili przekonanie o tym, że życie na prowincji to nie jest powód do wstydu lecz szansa na nowe i innowacyjne. Zgadzaliśmy się również z tym, że jest to także szansa na zrozumienie i uszanowanie pamięci miejsc danych nam do życia, która została zatarta bądź sponiewierana w epoce minionej. Nie chcieliśmy z tych miejsc uciekać do Europy, lecz w nich odradzać rodzinną Europę. Upatrywaliśmy w tym antidotum na scentralizowane i zideologizowane, a więc wrogie małemu i konkretnemu dziedzictwo nacjonalistycznych i komunistycznych reżimów. Prowincjonalizm naszych krajów i kultur chcieliśmy przezwyciężać siłą prowincji.
Potem była Genua, spotkanie Europejskiego Parlamentu Kultury, a potem podobne spotkania w innych miastach. Nasze dialogi przeniosły się w sferę międzynarodowego forum i na te pogranicza świata, w których mogliśmy być użyteczni z naszym środkowo-wschodnioeuropejskim doświadczeniem. Leonidas był z zespołem sejneńskiego Pogranicza, gdy w Sarajewie otwieraliśmy Wędrowną Akademię „Nowa Agora” i dzięki temu jest współautorem naszego „Podręcznika dialogu: Tożsamość i zaufanie”. Dyskutowaliśmy o aktualności idei Europy Środkowej na kartach redagowanej przez niego książki „Yet Another Europe After 1984: Rethinking Milan Kundera and the Idea of Central Europe”. Obaj zostaliśmy profesorami Uniwersytetu Bolońskiego i dane nam było kształcić tych samym studentów. Odpowiadałem na jego zaroszenia i apele w kwestiach obrony praw człowieka kiedy był posłem do Parlamentu Europejskiego. Byliśmy potrzebni sprawom, w które się angażowaliśmy, ale nie był to jeszcze czas kiedy czuliśmy, że jesteśmy bardzo potrzebni sobie nawzajem. A w tym dopiero skrywa się tajemnica prawdziwej przyjaźni, o której Leonidas pisał jako o więzi, której nie mierzy się czasem, a głębokim współodczuwaniem – tym „zagadkowym przekonaniem, że jesteś potrzebny twojemu przyjacielowi”.
Nasza przyjaźń na dobre zaczęła się w momencie, w którym Leonidas zdecydował się powrócić do Litwy, oddać pracy akademickiej i pedagogicznej w Kownie, a co więcej – zbudować dom rodzinny w Szetejniach z myślą o zbudowaniu tam „małego centrum świata”, któremu patronują Czesław Miłosz i tradycja „Santaras-Šviesa”. Ośrodek „Pogranicze” w Sejnach i Międzynarodowe Centrum Dialogu w Krasnogrudzie stawały się dla niego naturalnym i potrzebnym punktem odniesienia. Nasze rozmowy, prowadzone jeszcze to w Krakowie, to w Brukseli to w Wilnie, którym zdążył jeszcze towarzyszyć Zygmunt Bauman, coraz bardziej koncentrowały się na tym, co trzeba zrobić u siebie na miejscu, i co w procesie długiego trwania nabierać będzie mocy promieniującej na innych. W rozmowie, którą prowadziłem z nim w krasnogrudzkiej kawiarni „Piosenka o porcelanie”, czuć było, że gościmy człowieka, który – mówiąc językiem „Doliny Issy” Miłosza – odnalazł nitkę swego losu i mocno trzyma ją w garści, gotów filozoficzną refleksję i kodeks etyczny ukształcone w pisanych przez siebie książkach zacząć wcielać w życie budując swoją przyszłość w oparciu o projekt kowieńsko-szetejniański. Tego samego lata uczestniczył w sympozjonie „Czytanie Tony’ego Judta” w Krasnogrudzie, który prowadziliśmy wspólnie z Marci Shore, Timothy Snyderem i Jarosławem Hrycakiem. Nie przesadzę pisząc, że swoimi wystąpieniami dosłownie oczarował doktorantów i młodych intelektualistów z Ukrainy, Litwy i Polski. Odniosłem nawet wrażenie, że stał się odkryciem dla naszych gości z Litwy, od których usłyszałem: „Tak naprawdę musieliśmy przyjechać tutaj, aby zdać sobie w pełni sprawę z tego, kogo mamy u siebie w kraju”. Oto – myślałem sobie – ich charyzmatyczny mentor, z którym wspólnie mogą tworzyć rzeczy wspaniałe. W początkach września toczymy wspólną debatę „Europa po Brexicie” w kręgu „Santaras-Šviesa”. Zaraz po niej nasza ostatnia rozmowa w nowo wybudowanym domu Jolanty i Leonidasa w Szetejniach, podczas której gęsto zapełniamy kalendarze konkretnymi działaniami, które są przed nami do zrobienia. Wydaje się, że wszystko dopiero przed nami. A za chwilę mojego przyjaciela już nie będzie pośród nas, żywych…
„Śmierć przyjaciela – wydarzenie wyzwalające uwięzioną w myślach książkę” – to jeden z poruszających aforyzmów Leonidasa. Często powracał do tej postawy przemieniającej utratę w tworzenie, starając się powiedzieć, że śmierć naszych najbliższych – aby nie zasiała w nas pustki absurdu – jest swoistą ofiarą na rzecz naszego dalszego budowania. „Umierając, przyjaciel przedłużył moje życie – przedarł mapę myśli i stał się wydarzeniem dla nowej książki.” Wierność przyjaźni – tak, jak ją rozumiem w duchu Leonidasa – to nie upamiętnienie, lecz kontynuacja.
Pytanie, które stawiam w dzień pamięci o Leonidasie Donskisie, dotyczy nowej książki, którą pozostawił nam do napisania. Jeśli pytam o nią siebie, to słyszę wyzwanie budowania Kastalii, tej szczególnej Prowincji Pedagogicznej, o której rozmawialiśmy zwierzając się sobie z najskrytszych marzeń. Krasnogruda dla niej to już za mało, powinna przekraczać granicę Polski i Litwy, obejmować Szetejnie, Kiejdany i Kowno, tak jak i każde inne twórcze centrum na naszym wspólnym pograniczu. Rzemiosło, które się tu zgłębia i praktykuje powinno dotyczyć sztuki „budowania niewidzialnych mostów” na wielokulturowych pograniczach świata. Powinno także rozwijać „wyobraźnię moralną”, w której Leonidas dostrzegał silny punkt odniesienia w epoce „płynnej uczuciowości”, wyobraźni łączącej myśl z działaniem oraz uczącej nowoczesnej miłości i przyjaźni.
Stawiając to pytanie, myślę także o swoich przyjaciołach z Litwy. Nie do mnie oczywiście należy odpowiedź na nie. Mam jednak pewną intuicję, której nie śmiem zachować dla siebie. Pomyślcie o napisaniu biografii Leonidasa Donskisa. Mam na myśli nie zwykłą biografię, w której praca dokumentalisty układa w zamkniętą konstrukcję daty i dokonania. Napiszcie biografię mądrą, czyli – parafrazując inny aforyzm współautora „Moralnej ślepoty” – taką, która widzi twarz rozmawiającego z wami człowieka i słyszy wszystko, co on mówi”. Nie on jej potrzebuje, lecz wasza Litwa i wasze pokolenie. Także nasza Europa. Dar, jakim jest jego obecność wśród nas, skrywa się w tym, że był inny, i że inność tą potrafił uwiarygodnić swoim życiem. W tym szansa na „przedarcie mapy” naszych myśli i uwolnienie przestrzeni na powstanie „nowej książki”. W tym szansa na to, że odważna intelektualnie opowieść o dramacie jego życia i myśli, odkryje Litwę jakiej nie znaliście i jeszcze głębiej zabliźni ją z rodzinną Europą. Czyż nie od tego zależy odpowiedź na postawione przez Leonidasa pytanie o to, czym jest ojczyzna: miejscem, gdzie zostaje się ojcem, czy miejscem, gdzie ojca zabito?
[if gte mso 9]><xml><o:OfficeDocumentSettings><o:RelyOnVML /><o:AllowPNG /></o:OfficeDocumentSettings></xml><![endif]
[if gte mso 9]><xml><w:WordDocument><w:View>Normal</w:View><w:Zoom>0</w:Zoom><w:TrackMoves /><w:TrackFormatting /><w:DoNotShowInsertionsAndDeletions /><w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone><w:PunctuationKerning /><w:ValidateAgainstSchemas /><w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid><w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent><w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText><w:DoNotPromoteQF /><w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther><w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian><w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript><w:Compatibility><w:BreakWrappedTables /><w:SnapToGridInCell /><w:WrapTextWithPunct /><w:UseAsianBreakRules /><w:DontGrowAutofit /><w:SplitPgBreakAndParaMark /><w:DontVertAlignCellWithSp /><w:DontBreakConstrainedForcedTables /><w:DontVertAlignInTxbx /><w:Word11KerningPairs /><w:CachedColBalance /></w:Compatibility><m:mathPr><m:mathFont m:val="Cambria Math" /><m:brkBin m:val="before" /><m:brkBinSub m:val="--" /><m:smallFrac m:val="off" /><m:dispDef /><m:lMargin m:val="0" /><m:rMargin m:val="0" /><m:defJc m:val="centerGroup" /><m:wrapIndent m:val="1440" /><m:intLim m:val="subSup" /><m:naryLim m:val="undOvr" /></m:mathPr></w:WordDocument></xml><![endif][if gte mso 9]><xml><w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"LatentStyleCount="267"><w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8" /><w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9" /><w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption" /><w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title" /><w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font" /><w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle" /><w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong" /><w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis" /><w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid" /><w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text" /><w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing" /><w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading" /><w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light List" /><w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid" /><w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List" /><w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading" /><w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List" /><w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid" /><w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision" /><w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph" /><w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote" /><w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote" /><w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1" /><w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2" /><w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3" /><w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4" /><w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5" /><w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6" /><w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis" /><w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis" /><w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference" /><w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference" /><w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title" /><w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography" /><w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading" /></w:LatentStyles></xml><![endif][if gte mso 10]><style>/* Style Definitions */table.MsoNormalTable{mso-style-name:Standardowy;mso-tstyle-rowband-size:0;mso-tstyle-colband-size:0;mso-style-noshow:yes;mso-style-priority:99;mso-style-qformat:yes;mso-style-parent:"";mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;mso-para-margin-top:0cm;mso-para-margin-right:0cm;mso-para-margin-bottom:10.0pt;mso-para-margin-left:0cm;line-height:115%;mso-pagination:widow-orphan;font-size:11.0pt;font-family:"Calibri","sans-serif";mso-ascii-font-family:Calibri;mso-ascii-theme-font:minor-latin;mso-fareast-font-family:"Times New Roman";mso-fareast-theme-font:minor-fareast;mso-hansi-font-family:Calibri;mso-hansi-theme-font:minor-latin;mso-bidi-font-family:"Times New Roman";mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}</style><![endif]
Krzysztof Czyżewski