Lekcje dziedzictwa kulturowego

Jest to forma nauczania żywego, interdyscyplinarnego. 

Opisywane zajęcia związane są często z kilkudniowym wyjazdem, co daje wiele korzyści wychowawczych: doświadczenie wspólnego działania, możliwość pogłębiania relacji nauczyciel - uczeń. Podobne zalety mają sprawdzone już u nas "zielone szkoły". 

Ostatnio idea Lekcji Dziedzictwa znajduje swoją szerszą realizację w postaci tzw. Europejskich Lekcji Dziedzictwa (Classes Europeenne du Patrimoine). U ich podstaw leży potrzeba nadania powyższym celom i działaniom edukacyjnym wymiaru europejskiego (wychowanie przyszłych pokoleń obywateli wpólnej Europy w poszanowaniu i otwarciu się wzajemnym, dostrzeganie i poznawanie różnic, przy jednoczesnym odkrywaniu wspólnego dziedzictwa europejskiego). Międzynarodowe wymiany klas odgrywają istotną rolę w nauczaniu języków obcych. To właśnie lingwiści są często inicjatorami Europejskich Lekcji Dziedzictwa, zgodnie z prawdą, że nauczanie języka jest jednocześnie wprowadzaniem w kulturę kraju, którego język się poznaje. 

Europejskie lekcje dziedzictwa 

Ich celem jest wzmocnienie poczucia europejskiej jedności poprzez danie młodym ludziom szansy uczestniczenia w ponadnarodowym doświadczeniu i przeżycia go w duchu tolerancji i wspólnoty. Europejski wymiar lekcji dziedzictwa kulturowego realizowany jest poprzez międzynarodowe wymiany, dobór tematów i metod nauczania, ale przede wszystkim poprzez wpajanie nawyku współuczestnictwa. 
Lekcje dziedzictwa mają szansę zaistnieć, jeśli kilku pełnych entuzjazmu oraz umiejących szukać kontaktów za granicą nauczycieli zechce podzielić się z uczniami swoją pasją odkrywania. Na tym etapie powinien powstać zespół ludzi (nauczycieli, uczniów, pracowników placówek kultury), który zajmie się opracowaniem programu i szukaniem środków na sfinansowanie projektu. 

Charakterystyka 

Chociaż powstały w Europie, lekcje dziedzictwa mogą dotyczyć tematów pozaeuropejskich. Przede wszystkim jednak muszą uczyć młodych ludzi, na przykładach wspólnego dziedzictwa, że Europa jest wielokulturowa, że kształtowały ją także wpływy pozaeuropejskie. Świadomość taka wzbogaci młodzież i wzmocni jej poczucie przynależności kulturowej. 

W czasach, kiedy Europa jednoczy się i znikają granice, istnieje ciągła potrzeba dawania młodym ludziom szans komunikowania się i poznawania. Pomaga im to w doskonaleniu języków, stwarza też możliwości przekroczenia barier języka w komunikacji pozawerbalnej, posługiwaniu się gestem, dzwiękiem, obrazem. Wszystkie te techniki wyzwalają w dzieciach kreatywność, swobodę w wyrażaniu własnych emocji w atmosferze tolerancji, szacunku i przyjaźni. 

Grupa specjalistów zajmujących się w Radzie Europy projektami lekcji dziedzictwa kulturowego podkreśla, że najważniejszym wymogiem ich powstawania powinna być spontaniczność i osobiste zaangażowanie uczestników. Nie powinny one nigdy stać się rutyną, a ich projekty - "produktem gotowym", łatwymi do powielania konspektami. 

Potrzebny sprzęt i pomoce naukowe powinny zostać zgromadzone przed rozpoczęciem projektu. Po jego realizacji należy zebrać podsumowującą go dokumentację: prace dzieci, rysunki, notatki. 

Główne założenia 

Jednym z założeń europejskich lekcji dziedzictwa jest chęć uświadomienia młodym ludziom faktu, iż Europa składa się z wielu tradycji kulturowych, ale że w różnorodności zawsze odnaleźć możemy coś, co nas łączy. Wspólne tego doświadczenie może przyczynić się do lepszego porozumienia i pokoju między narodami. 

Lekcje dziedzictwa organizowane są nie tylko po to, aby pogłębiać wiedzę młodych ludzi, ale także po to, aby wzbudzać ich ciekawość i wolę poznawania, która ćwiczona, może stać się nawykiem. Dziedzictwo to nie dobro z przeszłości, na które jedynie patrzymy z nostalgią, ale dynamiczne medium, w którym spotykać się ma tradycja z kreatywnością. W czasie lekcji dziedzictwa dzieci mogą zdobywać praktyczne, życiowe umiejętności. Uczestnictwo w nich kształci zmysł obserwacji, uczy spostrzegania niewidzialnego na pierwszy rzut oka piękna, rozwija kreatywność, samodzielność, poczucie estetyki i zmysł krytyczny. 

Tematy 

Ich liczba jest właściwie nieograniczona. Zależą od rodzaju i charakteru wybranego zabytku, możliwości szkoły, wieku uczestników. Obejmują wiele dziedzin, na przykład: historię, sztukę, ekologię, zwyczaje, rzemiosło, politykę. Popularnym tematem są europejskie szlaki kulturowe. 

Wymiar edukacyjny 

Od fazy początkowej aż do realizacji - lekcja dziedzictwa jest wszechstronnym, długoterminowym projektem edukacyjnym, który grupuje wokół swego tematu tak wiele przedmiotów szkolnych, jak to tylko możliwe. Przeprowadzenie lekcji wymaga połączenia sfery edukacji i kultury oraz współpracy ze strony nauczycieli i pracowników obiektów muzealnych. 

Należy unikać form wykładowych, maksymalnie aktywizować uczniów, pamiętając jednocześnie o tym, że ma to być przede wszystkim aktywność emocjonalna (przeżycie), a nie wyłącznie fizyczna (ruch). Uczniowie, nauczyciele oraz inni członkowie doświadczenia uzgadniają program, pomoce potrzebne do jego realizacji, techniki komunikacyjne. Użyte mogą być wszystkie formy ekspresji: słowo, gest, ruch. Doskonale nadają się do tych celów: muzyka, taniec i sztuki plastyczne. 

Powodzenie projektu zależy w dużej mierze od nauczyciela, który czuwa nad całością. Poza obowiązkami związanymi z przygotowaniem i realizacją projektu, musi on przez cały czas pozostawać w kontakcie z uczniami, zwracać uwagę na ich wątpliwości, sugestie, trudności w przyswajaniu informacji. 

Aspekt integracyjny 

To, że uczniowie przebywają poza szkołą jest nie bez znaczenia dla przebiegu przedsięwzięcia. Dzieci są w nowym, nieznanym otoczeniu, mają kontakt z innym środowiskiem społecznym i kulturowym. W takich warunkach uczniowie mogą rozwinąć nowe zdolności, takie jak np. orientacja w terenie. Sytuacja taka sprzyja integracji tych dzieci, które mają trudności adaptacyjne związane z nową szkołą. Jest też korzystna dla tych, które mają kłopoty z nauką - mogą one zaprezentować swoje umiejętności w innych dziedzinach życia. Pomagają przezwyciężyć poczucie nierówności i kompleksy związane z niepowodzeniami szkolnymi. 

Lekcje dziedzictwa powinny być dostępne dla wszystkich uczniów, także niepełnosprawnych. Należy wykorzystać przede wszystkim techniki komunikacji pozawerbalnej, które mogą działać integracyjnie i terapeutycznie. 

Zaistnienie w szkole projektu Lekcji Dziedzictwa, jego przygotowanie i realizacja, powinny stać się czymś istotnym dla całego życia szkolnego. Nie jest to jednorazowy epizod, lecz temat przewodni wielu dziedzin aktywności uczniów i nauczycieli. Nauczyciel, autor projektu, prezentuje swoją koncepcję w zespole grona pedagogicznego i zaprasza do współpracy. Interdyscyplinarność zagadnienia powinna zainteresować geografów, historyków, lingwistów. Temat (projekt) z różnej perspektywy i w różnych aspektach jest wprowadzany przez poszczególnych nauczycieli na lekcjach, co prowadzi do uwrażliwienia uczniów na dany zespół zagadnień. 

Wymiana doświadczeń 

Ważnym czynnikiem jest możliwość porównywania. Po odwiedzeniu zabytków nieznanego regionu, uczniowie mają szansę spojrzeć na swoje otoczenie z innej perspektywy. Opinie gości o naszym własnym środowisku także rzucają nowe światło na to, w jaki sposób je odbieramy. 

Podróże 

Oprócz praktycznych problemów związanych z przemieszczaniem się grupy młodzieży, podróżowanie może nadać dodatkowy, przestrzenny wymiar lekcjom dziedzictwa. Rozwija zmysł obserwacji i porządkowania obiektów względem siebie w przestrzeni. 

Finansowanie 

Źródła finansowania klas dziedzictwa są różne w różnych krajach. Zależą od możliwości szkół, gmin i ministerstw. Przy realizacji projektów należy zwracać uwagę na to, by wybrać jak najtańsze możliwości zakwaterowania. Młodzi ludzie mogą być zaangażowani w proces zbierania funduszy, organizując szkolne koncerty, festyny, itp., ale główny obowiązek starań o dotacje spoczywa na szkole. 

Wnioski 

Różnorodność wzorów, sposobów, form, jakimi posługują się Europejskie Klasy Dziedzictwa Kulturowego pokazuje, jak wiele oblicz może mieć ten program. 

Klasy Dziedzictwa Kulturowego powinny stać się nie tylko pracą entuzjastycznych młodych nauczycieli, którzy dzielą się swoim zapałem z uczniami, ale dojrzałą częścią szkolnego programu. 

przełożyła i opracowała Agnieszka Sozańska