Autorzy / Autri / Authors
Krzysztof Czyżewski
Ranka Mutevelić
Tanja Miletić Oručević
Brendan Jackson
Wiesław Szumiński
Tłumaczenia / Prevod / Translation
Zdzisław Dudek
Tanja Miletić Oručević
Milan Duškov
Ksenija Konopek
Redakcja / Urednik / Editor
Krzysztof Czyżewski
Grafika / Grafički dizajn / Graphic design
Wiesław Szumiński
DTP
Norbert Hofmann-Delbor
Wydawca / Izdavač / Publisher
Fundacja Pogranicze / Borderland Foundation
Sejny 2006
„Księga Mostu" powstała podczas warsztatów „Neimar - budowniczy mostów" przeprowadzonych w Mostarze i w Sejnach. Praca warsztatowa z młodzieżą żyjącą w wielokulturo-wych społecznościach w Bośni i Hercegowinie, Wielkiej Brytanii i Polski, była praktyczną częścią „Tryptyku Bośniackiego", poświęconego problemowi kryzysu społeczeństwa wielokulturowego w Europie.
W Europie mówi się coraz częściej o kryzysie społeczeństwa wielokulturowego. W obliczu nowych fal uchodźców i emigrantów, bliskiego styku z islamem i innymi kulturami, przypomnieniu starych urazów na tle narodowościowym czy religijnym, jesteśmy świadkami odradzania się postaw wrogich innemu, wrogich dzieleniu wspólnych wartości i wspólnego życia w zróżnicowanym kulturowo społeczeństwie. Czy jesteśmy świadkami zaniku agory w nowoczesnych, wielokulturowych społeczeństwach demokratycznych? W oblężonym Sarajewie obiektem nienawistnych ataków ideologów „czystości krwi" była czarszija, rynek, miejsce spotkań i wymiany, kulturowy palimpsest, bliskie sąsiedztwo kościoła, cerkwi, synagogi i meczetu, królestwo Sarajlji - obywatela wielokulturowego miasta. Czarszija dobrze współistniała z okalającymi ją mahalami - dzielnicami łacińską, muzułmańską, prawosławną, żydowską, cygańską... Żywiła się ich odrębnością, zachowaniem odmiennych tradycji. Jednocześnie stanowiła niezbędne spoiwo dla ich współistnienia, wytwarzała kulturę dialogu, która oddziaływała na etos życia codziennego.
W Europie dzisiaj chlubimy się różnorodnością kulturową, walką o zachowanie odrębnych tożsamości. Czy jednak posiadamy przy tym agorę i kulturę dialogu jej towarzyszącą? A jeśli nie to jak możliwe jest jej odrodzenie? Czy potrzebujemy dzisiaj Nowej Agory? Czy nie stoi to w sprzeczności z tak silnym naciskiem na różnorodność i odrębność? Jakie są źródła dzisiejszego kryzysu wielokulturowości i jakie drogi wyjścia z niego?
Do tych zasadniczych pytań i zagadnień staraliśmy się odnieść zarówno od strony refleksji jak i praktyki. W Sarajewie zorganizowaliśmy międzynarodowy Sympozjon „Nowa Agora" oraz literacką kawiarnię artystyczną „Cafe Europa" - spotkanie wybitnych przedstawicieli refleksji humanistycznej naszego czasu oraz pisarzy i poetów.
Częścią tryptyku poświęconą wypracowywaniu nowych praktyk dialogu międzykulturowego były warsztaty „budowniczych mostów". Patronowało im imię „Neimara", którego rzemiosło i etos pragnęliśmy przywołać w rzeczywistości współczesnego pogranicza kulturowego.
Na Bałkanach i szerzej, w całym obszarze imperium otomańskiego, budowniczych mostów nazywano „neimarami". Ponieważ brzegi rzek były tu trudno dostępne, ich zbocza urwiste, a ludzie mieszkający po obu stronach rzek często różnili się wyznaniem, językiem czy narodowością, mistrzów budowy mostów szczególnie tutaj ceniono. Nie lada kunsztu wymagało zbudowanie trwałego mostu, dzięki któremu możliwa stawała się wymiana dóbr materialnych i duchowych. Takim „neimarem" był Hajrudin, budowniczy Starego Mostu w Mostarze, którego legenda przetrwała do dzisiejszych czasów.
Tryptyk Bośniacki składał się z trzech części, realizowanych w różnych miejscach i przez różnych ludzi. Są one jednak powiązane wspólnym odniesieniem do tego kunsztu i wartości, których w symbolicznym i rzeczywistym posiadaniu był „neimar" - do kunsztu budowania mostów, łączenia ludzi i kultur, tworzenia wspólnoty w oparciu o zróżnicowanie, budowania wspólnej przestrzeni miejsca i wartości.
Knjiga Mosta - Uvod
„Knjiga Mosta" nastala je tokom radionica pod nazivom "Neimar - graditelj mostova" koje su se odvijale u Mostaru i Sejnima. Radioničarski rad sa mladima iz multikulturnih sredina Bosne i Hercegovine, Velike Britanije i Poljske, činio je praktični deo "Bosanskog Triptiha", posvećenog problemu krize multikulturnog društva u Evropi.
U Evropi se sve česće govori o krizi multikulturnog društva. U obliku novih talasa izbeg-lica i emigranata, bliskog dodira sa islamom i drugim kulturama, otvaranja starih rana na nacionalnoj ili verskoj osnovi, svedoci smo ponovnog radjanja stavova neprijateljskih prema Drugome, nespremosti da se dele zajedničke vrednosti i zajednički život u kulturno raznolikom društvu.
Da li smo svedoci nestajanja agore u savremenim, multikulturnim demokratskim društvima? U opkoljenom Sarajevu meta izliva mržnje ideologa „čiste krvi" bila je čarsija, trg, mesto susreta i razmene, kulturni palimpsest, blisko susedstvo pravoslavne i katoličke crkve, sinagoge i džamije, kraljevstvo Sarajlije - gradjanina multikulturnog grada. Carsija je dobro živela zajedno sa mahalama, muslimanskom , pravoslavnom, ciganskom četvrti koje su je okruživale. Zivela je njihovom različitošću, negujući različite tradidje. Istovremeno, činila je neophodno vezivo njihovog zajedničkog postojanja, stvarala kulturu dijaloga, koja je uticala na etos svakodnevnog života.
U Evropi se danas ponosimo kulturnom različitoscu, borbom za očuvanje različitih identiteta. Da li pri tom posedujemo agoru i kulturu koja je njen sastavni deo? Ako ne, kako je moguce njeno ponovno stvaranje? Da li nam je danas potrebna Nova Agora? Zar to ne stoji u suprotnosti sa tako naglašenim isticanjem različitosti i posebnosti? Gde su izvori današnje krize multikulturalnosti i kakvi su putevi izlaska iz te krize?
Ta pitanja smo se starali da pokrenemo kako na nivou teorijske misli, tako i u praksi. U Sarajevu smo organizovali medjunarodni Simpozijum pod nazivom "Nova Agora" i literarni umetnički kafe "Cafe Europa" - susret istaknutih predstavnika humanstičke refleksije našeg vremena, pisaca i pesnika.
Delom triptiha koji je posvecen razradi novih praksi kulturnog dijaloga bile su radionice "graditelja mostova'. Njihov zaštitni znak bilo je ime "Neimara" čiji zanat i etos smo se trudili da prizovemo u stvarnost savremenog kulturnog pograničja.
Na Balkanu i šire, u čitavom području nekadašnje otomanske imperije, graditelji mostova nazivani su "neimarima". Kako su obale reke bile tesko pristupačne, njihove litice strme, a Ijudi koji su živeli sa dve strane reke često se razlikovali po veroispovesti, jeziku ili nacionalnosti, majstore gradjenja mostova ovde su posebno cenili. Ne mala veština bila je potrebna da bi se izgradio trajni most, koji je omogućavao razmenu materijalnih i duhovnih dobara. Takav Neimar bio je Hajrudin, graditelj Starog Mosta u Mostaru, čija je legenda živa do danas.
Bosanski Triptih sastojao se iz tri dela, realizovana na različitim mestima i od strane različitih Ijudi. Ta tri dela su ipak povezana zajedničkim pozivanjem na one veštine i vrednosti, koje je, simbolično i stvarno posedovao "neimar" - do veštine gradjenja mostova, povezivanja Ijudi i kultura, stvaranja zajednice poštujuci razlike, gradjenju zajedničkog prostora i vrednosti.
