Monografia oddziału "Bladego" - Burdyna, działającego na Suwalszczyźnie w latach 1949-1954, będąca owocem ponaddwuletnich badań autorki, historyka z Białegostoku.
Autorka w sposób zaiste imponujący zebrała bardzo szeroką i głęboką dokumentację źródłową, wykazała się dużą dzielnością badawczą. Jej praca ukazała dramat ludzi leśnych, którzy do lasu trafiali często pod przymusem i z rozpaczy i którzy w tym lesie pozostawali - coraz bardziej samotni i zaszczuci, próbując chronić ostatki godności, idei, etosu żołnierskiego, nie zawsze z powodzeniem. Ta opowieść - o tym konkretnym przypadku - jest doprawdy przejmująca (sądzić można, że fenomeny opisane przez autorkę miały wymiar uniwersalny). Przy czym opowieść jest konkretna, wszystko co dało się zmierzyć, zostało zmierzone, co zważyć - zostało zważone. Właśnie ta materialna, konkretna przestrzeń pracy jest najbardziej przejmująca. (prof. Wiesław Władyka)
Recenzje:
Losy Polaków walczących o niepodległość w powojennym rodzimym podziemiu to ciągle jeszcze nieopisany i niezdokumentowany do końca obszar naszej współczesnej historii. Praca Krystyny Pasiuk o oddziale Bladego-Burdyna to poparta dogłębną analizą dostępnych autorce źródeł monografia jednego z licznych samotnych oddziałów walczącego podziemia o inny ustrój niż ten który przynieśli ze sobą leninowcy i zdrajcy z Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Ci młodzi ludzie tworzący oddziały Jana Sadowskiego pseud. "Blady" i Piotra Burdyna o pseud. "Poręba", "Kabel", "Edward", "Mroźny", działając na Suwalszczyźnie w latach 1949-1954, a biorąc pod uwagę podział terytorialny sprzed reformy z 1975 roku, na terenach ówczesnego województwa białostockiego, augustowskiego, gołdapskiego, oleckiego i węgorzewskiego walczyli kierując się nie własnymi ambicjami czy kunktatorstwem jak to przedstawiała oficjalna peerelowska władza, lecz ideami niepodległościowymi wpojonymi im jeszcze w przedwojennej Polsce.
Autorka bardzo dokładnie przeanalizowała dostępne jej archiwalne źródła historyczne i sądowe i drobiazgowo odtworzyła ich zbiorowe jak i indywidualne losy. Cechuje książkę Krystyny Pasiuk pasja i rzeczowa analiza historycznych źródeł, ale też idąca za tym logika historycznej prawdy, która okazuje się być dotkliwa tym bardziej, że zawarta jest w konkretnej przestrzeni tej pracy i opisanych w niej losach poszczególnych ludzi wrzuconych jak pisze autorka między żarna okrutnej bezwzględnej historii. Donosy, obławy, represje dotyczące także ich rodzin, śledztwa, wymuszanie zeznań, procesy, nieobiektywność sądów, to tylko jedne z wielu aspektów walki ludowej władzy z niepodległościowym podziemiem. Autorka w sposób wnikliwy i dogłębny stara się dociec co zmusiło tych młodych ludzi, którzy mogli przecież inaczej pokierować własnymi losami, do podjęcia działań partyzanckich, a zapłacili za to cenę najwyższą, bo własnym życiem.
Ludowa władza zareagowała na nierozwiązanie się wielu oddziałów AK i WiN i ich decyzję walki zbrojnej, nasilonym terrorem oraz aresztowaniami połączonymi z torturami. Jak pisze Krystyna Pasiuk wielu z nich poszło do lasu właśnie ze strachu i z obawy przed biciem i przesłuchaniami. Po okupacyjnych doświadczeniach nie mieli już ochoty na powtarzanie osobistej traumy. Autorka postarała się o dokładne odtworzenie not biograficznych większości uczestników walki zbrojnej, którzy przewinęli się między 1949 a 1954 rokiem przez oba oddziały, mimo, iż jak pisze udało się to dopiero po wielu zabiegach i weryfikacjach lokalnych źródeł archiwalnych w Białymstoku, Suwałkach, Augustowie.
Książka Ostatni "leśni" Suwalszczyzny to jedyna tak wyczerpująca monografia dotycząca walki niepodległościowej na Suwalszczyźnie, tym bardziej osobista dla autorki, iż jak pisze w nocie autorskiej, jest to miejsce jej pochodzenia. To cenna publikacja dokumentująca ten przekłamany i przemilczany okres współczesnej historii Polski, a zarazem będąca po latach honorowym epitafium dla wielu dla tych, którzy w swojej większości pochowani zostali w niezidentyfikowanych do dzisiaj miejscach ziemi białostockiej i suwalskiej.
Gabriel Leonard Kamiński
www.Ksiazka.net.pl