„Greckie lustro” to ani reportaż, ani zbiór klasycznych esejów podróżniczych, raczej kolaż rozmaitych form układających się w miłosne wyznanie. „Dowodem miłości późnej, ale wiernej i bezwarunkowej” nazwał „Lustro” sam autor, poeta, redaktor i krytyk. To także relacja z intelektualno-emocjonalnego podboju, podczas którego obiekt uczuć wciąż się wymyka, uchyla od bezpośredniego starcia, nie pozwala na łatwe zwycięstwo. Dlatego potrzebna jest przemyślana strategia...
Notatki zakochanego przybierają rozmaitą postać: eseju, medytacji, aforyzmu, wiersza. Podróż zaś niekoniecznie odbywa się w przestrzeni geograficznej, choć ta jest oczywiście istotna i obejmuje również obszary poza granicami Grecji dzisiejszej: miasta Jonii, Paestum. „Od czego wyobraźnia, książki, Internet, rozmowy z przyjaciółmi erudytami, z tymi wszystkimi entuzjastami Grecji, którzy nigdy tam nie byli i może nigdy się nie wybiorą? Bo, w końcu, może to tylko idea, myśl o pewnym rodzaju wspólnoty, projekt marzenia, stan umysłu”.
Spośród tysięcy greckich wysp odwiedzamy z narratorem najpierw Kretę i Santoryn, potem Thasos, potem Wyspy Jońskie. Figura Wyspy to wariant wolności, zaspokaja tęsknoty i „luksus braku” – a brak kontaktu stanowi „coraz bardziej ekskluzywny towar współczesności”. Kreta to zarówno ślady cywilizacji minojskiej, zniszczonej przez wulkan, pozostałości fascynujące, ale zniekształcone przez pewnego siebie odkrywcę, Sir Arthura Evansa, jak i tropy apostoła, który położył zręby pod doktrynę chrześcijańską, i jego ucznia.
„Po raz któryś zmierzam śladami apostoła Pawła, depczę mu po świętych piętach, a to akurat tu i teraz mój równolatek (na Krecie miał nauczać, przekroczywszy pięćdziesiątkę), ale muszę uważać, bo to człek zapalczywy, kłótliwy, trudny, nieubłagany dla polemistów...”. Wspomnianym wcześniej uczniem Pawła był Tytus, Grek z Antiochii, późniejszy biskup wyspy, adresat listu apostoła, męczennik, którego czaszkę chrześcijanie wywieźli po inwazji Turków do Wenecji i dopiero kilkadziesiąt lat temu wróciła do Iraklionu. W Iraklionie urodzili się poeci, Odyseas Elitis, laureat Nobla, i Minas Dimakis, a także autor „Zorby” Nikos Kazantzakis, buntownik i bluźnierca. Szczątki Kazantzakisa pochowano w murach miejskich, na tablicy nagrobnej widnieje napis: „Nie wierzę w nic. Niczego się nie spodziewam. Jestem wolny”...
To tylko przykład, jak w tej gęstej, choć szczupłej objętościowo książce nakładają się płaszczyzny czasowe i wątki kulturowe, realia i mity, zapiekana w glinianych naczyniach musaka, po której pije się dobrze schłodzoną retsinę, z reminiscencjami lektur. Bo też czy można dziś pić retsinę na Krecie całkiem niewinnie, jakby to był zwyczajny, spontaniczny gest, nie zaś kulturowe powtórzenie?
Krzysztof Lisowski wie oczywiście, jakim kulturowym bagażem obarczone jest jego uczucie, prócz wyostrzonej wrażliwości towarzyszą mu też w podróży książki. Bardzo rozmaite, od Chateaubrianda do Johna Fowlesa, autora „Maga”, od „Listów” Platona, Herodota i Marka Aureliusza poprzez Gombrowicza i Camusa do Imre Kertésza i Sandora Máraiego. Miejsce osobne w „Greckim lustrze” zajmują „Noty o Kawafisie”, jednym z ojców klasycyzującego nurtu także i w naszej poezji. Czasem autor buntuje się przeciw cudzym sugestiom: Herbert? tak, ale najpierw Słowacki! Szlak podróży, która wciąż trwa, musimy przecież wytyczać sami. (Pogranicze, Sejny 2011, ss. 158, seria Meridian.)
Lektor, 23.10.2011
Źródło: Tygodnik Powszechny nr 43 (3250)
Krzysztof Lisowski Greckie lustro, Sejny 2011, Fundacja Pogranicza.