Škvorecký, mówiąc oględnie, zajmuje się kwestią czeską. Ukazuje losy jednostkowych bohaterów poddanych ogniowej próbie czerwonego systemu. Historie zgromadzone w tym zbiorze jakby wyrywkowo sięgają do chronologicznie zróżnicowanych momentów panoszenia się komunizmu w Czechosłowacji; zarazem dowodzą pomysłowości w wyszukiwaniu indywidualnych sposobów radzenia sobie z owym narzuconym “dobrodziejstwem”. I jeszcze jedno – autor odwołuje się również do innego, przedkomunistycznego reżimu; tego, który zaowocował holokaustem. Na przykładzie konkretnych, “uliteraturyzowanych” postaci daje dowód złudzeniom tkwiącym w politycznych obietnicach naprawy świata, a w procesie realizacji wywołujących dokładnie przeciwne rezultaty. Przedstawia psychologiczne skutki wojny wraz z jej piętnującymi działaniami antysemickimi, ujawniające się w pełni dopiero po latach w odrodzonym społeczeństwie. Nie dopowiada wniosków dotyczących demoralizujących efektów komunizmu, gdyż ewentualne spekulacje na ten temat można snuć z perspektywy czasu, a tego znowu nie upłynęło tak wiele od zamknięcia owej niechlubnej epoki. Choć tu i ówdzie pojawiają się nieśmiałe sugestie co do nieodwracalnych zmian w morale ludzi poddanych natarczywej indoktrynacji (np. w opowiadaniu Bóg w dom).
Pomimo prawd powyższych wyeksponowanych w zbiorze Historia Kukułki, proza Škvorecký’ego wyzbyta jest przesadnego dramatyzowania. Opowiadania emanują ciepłem nakazującym żywić nadzieję, że żaden upokarzający system nie jest w stanie zniszczyć szlachetnych cech gatunku ludzkiego. I że zachowanie stosownego dystansu do rzeczywistości wespół z umiejętnością humorystycznego traktowania przeciwności losu stanowią skuteczną ochronę przed totalitarnym obłędem. Historia Kukułki dostarcza nie tylko rozumowego wyjaśnienia dziejów, ale przede wszystkim autentycznej przyjemności obcowania z doskonałą literaturą.
Emilia Szydłowska, Czytelnia.onet.pl, 2003.11.03
Josef Škvorecký, Historia Kukułki i inne opowiadania. Sejny 2003, Pogranicze.