Pogranicze, Grenzland, ziemia przygraniczna, Borderland. Fundacja powstała w 1990 roku w Sejnach, mieście z 6 tysiącami mieszkańców położonym w północno-wschodniej Polsce, w pobliżu granicy z Litwą, na skrzyżowaniu narodów, religii i odwiecznych tradycji. Stworzyła ją mała grupka działaczy kultury, aktywnych uczestników podziemnej "Solidarności" w latach 80-tych, którzy w tym miejscu, pozornie odległym, rozpoczęli powolną i cierpliwą pracę odnawiania pamięci negowanej lub zapomnianej. Dlatego wybór zamieszkania, przezwyciężając zakorzenione uprzedzenia, w zniszczonej, żydowskiej dzielnicy miasta (przed wojną zamieszkałej przez 30% ludności), by dać odnowić,oni nie-Żydzi, starą Białą Synagogę, dać przestrzeń tradycjom Cyganów i Staroobrzędowców, by odtworzyć nikłe już ślady mniejszości, sięgajacych do Białorusi, Ukrainy, Litwy i rosyjskiego regionu Kaliningradu. Po żmudnej pracy badawczej, nauczaniu, kształtowaniu artystycznym, teatralnym i muzycznym; Pogranicze stało się w ostatnich latach ważnym punktem odniesienia przede wszystkim w Europie Środkowo-Wschodniej (ale też Bośni, Kosowie, Czarnogórze, Albanii, Transsylwanii, Bukowinie), dla ugrupowań i instytucji, które stawiają sobie za cel przeciwdziałanie wobec częstych pokus nacjonalistycznych, rasistowskich i antysemickich. O roli tej świadczą Ośrodek Pogranicze - sztuk, kultur i narodów, Szkoła Europejska, Cafe Europa - miejsce spotkań i konfrontacji artystów i intelektualistów, Centrum Teatralne i Kapela Klezmerska, która dożyła trzeciej generacji, dom wydawniczy i periodyk Krasnogruda - od nazwy niedaleko położonej miejscowości, gdzie znajduje sie wiejski dom podarowany im przez Czesława Miłosza - Laureata Nagrody Nobla w 1980 roku, ich przyjaciela i ojca duchowego i gdzie planują stworzenie Międzynarodowego Centrum Dialogu Międzykulturowego. "Pogranicze" kładzie w centrum swego zainteresowania temat granicy, wokół którego krąży historia Polski; kraju o granicach w przeszłości zawsze ruchomych i niepewnych, przesuniętych po II wojnie światowej o kilkaset kilometrów na zachód, ponoszącego traumę przesiedleń i migracji ludności. Niemcy - uciekinierzy lub wysiedleni na zachodzie, Białorusini i Ukraińcy na wschodzie, Polacy przesiedleni z ziem wschodnich na zachodnie, "odzyskane" od Niemiec, Żydzi wymordowani. Wynikł kraj o dużej spójności etnicznej, uważanej na ogół przez światowe kancelarie jako zwiastun pokoju i spokoju. "Pogranicze" zapragnęło przejść drogę w odwrotnym kierunku i osiedlić się właśnie w strefie przygranicznej, w myśl przekonania, że współżycie różnych narodów, tradycji i przekonań nie jest problemem lub trudnością, lecz przeciwnie, potencjalną okazją do wzbogacenia dla wszystkich.
Helmuth Moroder, przewodniczący Fundacji im. Alexandra Langera.
Jest ona przyznawana osobom i instytucjom z całego świata reprezentującym niezależne myślenie, dokonującym odważnych wyborów, prowadzącym pracę społeczną.Obecni byli członkowie dyrekcji i założyciele "Pogranicza": Krzysztof Czyżewski, Małgorzata Sporek-Czyżewska, Bożena Szroeder, Wojciech Szroeder, przy akompaniamencie Paolo Bergamaschi Band z koncertem "Per un altra Europa".
W spotkaniu uczestniczyli także: Irena Grudzińska-Gross, Marek Edelman, Tomas Venclova, Karol Modzelewski, Andrzej Paczkowski, Konstanty Gebert, Michał Radlicki (Ambasador RP we Włoszech), a także: Eva Lichtenberg (austriacki członek Europejskiej Konwencji do prac nad Konstytucją Europejską), Carla Tonini (wykładowca historii Europy Wschodniej na Uniwersytecie w Bolonii), Renzo Imbeni (Wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego), Luigi Vittorio Ferrarsi (wykładowca, były ambasador włoski w Niemczech), Mauro Martini (wykładowca orientalistyki na Uniwersytecie w Trento), Wlodek Goldkorn (redaktor kulturalny "L'Espresso")
Uroczystości towarzyszyły różne imprezy. Kapela Klezmerska Teatru Sejneńskiego dała koncert 5 lipca w Trydencie. Występ zorganizowała Fundacja im. Alexandra Langera w ramach prezentacji działalności "Pogranicza" we Włoszech. 7 lipca liderzy "Pogranicza" zawitali w gmachu Parlamentu Republiki Włoskiej w Rzymie. Spotkał się z nimi Pier Ferdinando Cassini, Przewodniczący Izby Deputowanych. Tego samego dnia wieczorem odbył się koncert Kapeli Klezmerskiej w Instytucie Polskim w Rzymie. Dwa dni później Pogranicze prezentowało swoją działalność w mieście Forla. W spotkaniu uczestniczyli współpracownicy lokalnej gazety "Una Citta" - przyjaciele Fundacji im. Alexandra Langera. Grała Kapela Klezmerska Teatru Sejneńskiego. 10 lipca Pogranicze prezentowało swoją działalność w Centro visite Grandina w Doberbo del Lago w okolicach Triestu. I znów zagrała Kapela Klezmerska Teatru Sejneńskiego.
A tak zareagowali przyjaciele "Pogranicza" zasypując nas serdecznymi e-mailami.
Artykuły w prasie polskiej i zagranicznej:
"Pogranicze jest ważnym punktem odniesienia, zwłaszcza w Europie Środkowej i Wschodniej dla stowarzyszeń i instytucji, ktore borykają się z problemem walki z powracającymi pokusami nacjonalizmu, rasismu i antysemityzmu, i ktore angażują się w promowanie dialogu między religiami". Więcej w jęz. włoskim na oficjalnej stronie rządu włoskiego.
Portal Księgarski - nagrody
Forum - magazyn internetowy
Sudtiroler Landtag
Una Fondazione contro i nazionalismi vince il premio internazionale Langer... "Corriere DellAlto Adige" 6 lipca 2004
"Corriere DellAlto Adige" 6.06.2004
Fundacja przeciw nacjonalizmowi zdobywa międzynarodową nagrodę im. Langera.
Wyróżnienie dla "Pogranicza" z Polski, powstałego na fali Solidarności
(Una Fondazione contro i nazionalismi vince il premio internazionale Langer. Riconoscimento a Pogranicze, nata in Polonia sull’onda di Solidarnosc). Pogranicze powstało w 1990 roku, kiedy kończyło się polityczne doświadczenie Solidarności, fundacja postawiła sobie precyzyjny cel: promować mniejszości narodowe w Polsce, zwłaszcza żydowską. Niełatwa misja w kraju, w którym odnowiony nacjonalizm i endemiczny, odradzający się antysemityzm często zatruwają wiele różnorodnych kulturowych tradycji. Ale Polska jest największym spośród nowych krajów Unii Europejskiej, a nagroda Langera, którą ten kraj otrzymał, być może wskaże kierunek także innym państwom... Miejsce, w którym założono fundację, jest znaczące – niegdyś żydowska część małego miasteczka Sejny, w północno-wschodniej Polsce przy granicy z Litwą. Helmuth Moroder, szef Fundacji Langera, wyjaśnia: "O ich celach można powiedzieć wszystko, tylko nie to, że są banalne, z co najmniej dwóch powodów, po pierwsze dlatego, że dzisiejsza Polska, oceniając swą przeszłość, utożsamia się tylko z rolą ofiary. To ułatwia rodzenie się uczuć nacjonalistycznych, które nie pozwalają dostrzegać istnienia kulturowych mniejszości w kraju. Po drugie, lata totalitaryzmu w tym kraju wykształciły kulturowe tabu, które trudno zlikwidować". Aby stawić czoła tym zjawiskom, nie wystarczało doświadczenie Solidarności. Dlatego Krzysztof Czyżewski, Bożena Szroeder i inni zdecydowali się znaleźć miejsce, w którym można by odkrywać i promować wartości i zalety mniejszości kulturowych tego przez wiele lat cierpiącego kraju. Niepewne granice, liczne ataki z zewnątrz i podziały wewnętrzne, wielkie ruchy społeczne to tylko niektóre z elementów, które tworzą obraz Polski i doprowadziły do stratyfikacji, a także do wymieszania się kultur przez lata. Celem Pogranicza jest odkrywać je na nowo z cierpliwością archeologa, który kopie w przeszłości i jednocześnie pracuje nad teraźniejszością. To Lisa Foa z administracji Fundacji Alexandra Langera, historyk, dziennikarka i znawczyni Polski, odkryła fundację Pogranicze. Mówi: "Europa Wschodnia z jej historią nie jest dobrze znana, ale wchodzi do Unii Europejskiej, a więc zbliża się do nas". Dla Lisy Foa, byłej żony wybitnego polityka włoskiej lewicy, doświadczenie Sejn w pewnym stopniu przypomina sytuację w regionie Alto Adige...
Stefano Gelmini (tłum. Giulia Torri)
Na przekór modzie. Fundacja "Pogranicze" zdobywa uznanie w Europie, "Gazeta Współczesna" 9-11 lipca 2004
SEJNY. Fundacja "Pogranicze" trzy dni temu odebrała w Bolzano (Włochy) prestiżową Międzynarodową Nagrodę im. Alexandra Langera. Jak uznało jury, "Pogranicze" stało się w ostatnich latach ważnym środkowoeuropejskim punktem odniesienie dla organizacji i instytucji przeciwdziałających nacjonalizmowi, rasizmowi i antysemityzmowi.O tym, że Fundacja "Pogranicze" zasłużyła na nagrodę oraz 10 tys. euro przyznane przez Komitet Naukowy i Gwarancyjny Fundacji im. im. Alexandra Langera najlepiej świadczą podjęte przez nią inicjatywy. Przede wszystkim, powstanie Ośrodka "Pogranicze - sztuk, kultur, narodów", Europejskiej Szkoły Pogranicza, kawiarni literackiej Cafe Europa. Na uznanie zasługuje także działające przy "Pograniczu" wydawnictwo, periodyk Krasnogruda, a także zespoły teatralne i Kapela Klezmerska. Za tym wszystkim stoi Krzysztof Czyżewski, twórca "Pogranicza" i animator ważnych kulturowo przedsięwzięć.Sejneńska fundacja świadomie osiedliła się na terytorium blisko litewskiej granicy, w miejscu, gdzie od lat ścierają się różne narodowości, kultury i tradycje. Wbrew ogólnym tendencjom, postępowała według zasady, że róznorodność może nas tylko ubogacić. Te właśnie wartości zostały dostrzeżone przez międzynarodowe jury. Dyrekcja i załozyciele Fundacji "Pogranicze" odebrali nagrodę 4 lipca w Bolzano. Podczas uroczystości obecni byli m.in. Irena Grudzińska-Gross, Tomas Venclova oraz Karol Modzelewski.
(ira)
Gazeta Współczesna 9-11 lipca 2004
Notka w "Krajobrazach" 18 lipca 2004
"Sejneńszczyzna" (4/2004), gratulując "Pograniczu" nagrody, zamieściła fragment laudacji wygłoszonej przez Renzo Imbeniego, szefa Komitetu Naukowego Fundacji im. Alexandra Langera oraz jej Przewodniczącego, Helmutha Morodera.
