“Tam, gdzie zieleń spotyka się z błękitem. Cygańska wioska artystyczna”
W dniach 23-29 sierpnia Fundacja "Pogranicze" oraz Ośrodek "Pogranicze – sztuk, kultur, narodów" w Sejnach wespół z redakcją pisma Rrom P-o Drom zrealizowały po raz drugi projekt pod nazwą "Tam, gdzie zieleń spotyka się z błękitem. Cygańska Wioska Artystyczna". Pierwsze spotkanie z tego cyklu odbyło się w dniach 24-30 sierpnia 1992 r. Ich celem jest prezentacja historii i kultury Romów. Zależało nam na tym, by zajęcia prowadzili Romowie, a spotkanie miało charakter dialogu.
Tegoroczna Wioska Cygańska poprzedzona została wyprawą dziecięcego teatru z Sejn ze spektaklem Róża na Pogórze Karpackie do osad cygańskich (2-17 lipca 1993 r.). Obok prezentacji spektaklu w środowisku romskim wyprawa miała charakter etnograficzno-badawczy. Dzieci poznały warunki życia Cyganów górskich, słuchały opowieści, uczyły i uczyły się pieśni i tańców. Celem podróży na południe Polski było również wyłonienie grupy dzieci cygańskich, które miałyby uczestniczyć w zajęciach Cygańskiej Wioski Artystycznej. Chcieliśmy podczas tegorocznego spotkania zrealizować specjalny program artystyczno-edukacyjny dla dzieci polskich i romskich. Okazało się jednak, że przyjazd dzieci romskich bez opieki dorosłych z Pogórza Karpackiego, Suwałk czy Białegostoku jest, ze względu na zwyczaje Romów, rzeczą niemożliwą. Do Borek przyjechały więc przede wszystkim dzieci polskie (w 14-osobowej grupie było czterech młodych Romów). Uczestnikami spotkania obok samych Romów były osoby zainteresowane kulturą romską, studenci, uczniowie szkół średnich, nauczyciele, pracownicy kultury.
Projekt "Tam, gdzie zieleń spotyka się z błękitem. Cygańska Wioska Artystyczna" był w 1993 r. realizowany w trzech blokach: letnia szkoła romska, warsztaty artystyczne, prezentacja kultury romskiej.
Zajęcia w letniej szkole romskiej prowadzili: Lew Czerenkow (lingwista, etnograf, pracownik Rosyjskiej Akademii Nauk) – o języku, dialektach cygańskich, Moses Heinschink (językoznawca, członek zarządu "Romano Centro") – o historii i języku Romów, Dragan Jewremowicz (artysta rzemieślnik, sekretarz generalny "Romano Centro") – o działalności "Romano Centro", Ewa Dawidowa (etnograf, cyganolog) – o historii, kulturze i życiu Cyganów na Słowacji, Adam Bartosz (etnograf, cyganolog, dyrektor Okręgowego Muzeum w Tarnowie) – o historii Romów w Polsce i działalności tarnowskiego muzeum, Lech Mróz (etnograf, cyganolog, pracownik Uniwersytetu Warszawskiego) – o historii Romów i stereotypach na ich temat, Cristina Kruck (Fundacja Sorosa) – o projekcie romskim realizowanym przez Fundację Sorosa.
Ważną część wydarzenia stanowiły warsztaty artystyczne, podczas których zajęcia prowadzili: Tamara Demeter (tancerka, artysta plastyk z Moskwy) i Ernest Buczko (wiolista w zespole "Romani Jag") – warsztat tańca cygańskiego, zespoły "Kalyi Jag" z Węgier, "Romany Jag" z Ukrainy i "Kałe Bała" z Czarnej Góry z Polski – warsztaty muzyczne, Tamara Demeter i Edward Majewski (artysta plastyk) – zajęcia plastyczne z dziećmi.
W części prezentującej kulturę romską znalazły się: spotkania autorskie z poetami romskimi - Edwardem Dębickim i Giurą Machotinem, wystawa grafik i obrazów Edwarda Majewskiego, wystawa fotografii Janusza Helfera i Krzysztofa Latosińskiego, koncerty i spotkania muzyczne, które każdego wieczoru prowadził inny zespół: "Kalyi Jag" z Węgier, "Romany Jag" z Ukrainy, "Kałe Bała" z Polski i inni pieśniarze i muzykanci uczestniczący w spotkaniu. Miejscowa ludność codziennie przychodziła na koncerty i ogniska.
W ostatnim dniu projektu odbyło się spotkanie wszystkich uczestników, podczas którego nastąpiło podsumowanie tygodniowego pobytu. Wysunięto również postulaty wynikające z dotychczasowych doświadczeń w organizowaniu Cygańskiej Wioski Artystycznej. Najważniejsze z nich to:
– taki wybór miejsca-bazy spotkania, by zapewnić uczestnikom dobre warunki sanitarno-techniczne – dogodne położenie obozowiska, kuchnia odpowiadająca wymogom przyjezdnych gości
– udoskonalenie projektu przez zwrócenie szczególnej uwagi na odrębność dwóch światów i odmiennej mentalności uzestników spotkań
– poszerzenie grupy dziecięcej i stworzenie dla niej osobnego programu
– stworzenie takiej grupy osób (nie-Romów) z Polski i zagranicy zainteresowanych kulturą romską, która obejmowałaby osoby współpracujące i pracujące z Romami, jak np. nauczyciele dzieci romskich czy etnografowie. Dla takich ludzi szkoła romska, warsztaty i wymiana doświadczeń byłyby pomocą w lepszym poznaniu kultury romskiej i w ich przyszłej pracy. W 1992 roku takimi osobami byli: Jacek Milewski – nauczyciel w założonej przez siebie szkole romskiej w Suwałkach i Daniel Zych – nauczyciel w Liceum Społecznym w Warszawie, który chce wprowadzić do programu edukacyjnego liceum historię i kulturę Romów.
Ponadto chcielibyśmy nadać projektowi “Cygańska Wioska Artystyczna” charakter cykliczny oraz prowadzić w ciągu roku działania dopełniające i współbrzmiące z tym projektem.
Przebieg spotkania
Poniedziałek, 23 sierpnia
Przyjazd uczestników spotkania do redakcji pisma “Rrom P-o Drom” w Białymstoku i przejazd do Borek
18.00 Przedstawienie programu spotkania
19.00 Kolacja
20.00 Biesiada przy ognisku
Wtorek, 24 sierpnia
9.00 Śniadanie
10.30 Zajęcia w szkole romskiej – Adam Bartosz: O historii Romów
12.00 Warsztat tańca romskiego – Tamara Demeter, Edward Buczko
14.00 Obiad
16.00 Szkoła romska – Lew Czerenkow: Dialekty w językach Romów
Grupa dziecięca – zajęcia plastyczne prowadzi Edward Majewski
18.00 Warsztat muzyki romskiej – zespół “Kalyi Jag”
19.00 Kolacja
19.30 Oficjalne otwarcie spotkania Cygańska Wioska Artystyczna, Borki 1993
Biesiada przy ognisku
Środa 25 sierpnia
9.00 Śniadanie
10.30 Szkoła romska – Ewa Dawidowa: O Romach żyjących w Czechach i Słowacji
Grupa dziecięca – zajęcia plastyczne prowadzi Edward Majewski
12.00 Projekcja filmu Diabły, diabły Doroty Kędzierzawskiej
14.00 Obiad
16.00 Szkoła romska – Adam Bartosz: O tożsamości Romów
17.30 Warsztat tańca romskiego – Tamara Demeter, Edward Buczko
19.00 Kolacja
20.00 Koncert zespołu "Kalyi Jag" i biesiada przy ognisku
Czwartek, 26 sierpnia
9.00 Śniadanie
10.30 Szkoła romska – Moses Heinschink: O języku Romów i Dawid Jewremowicz: O działaności “Romano Centro”
12.00 Warsztat muzyczny – zespół "Romani Jag" z Ukrainy
14.00 Obiad
16.00 Szkoła romska – Adam Bartosz: O kolekcji romskiej w tarnowskim muzeum (projekcja slajdów)
17.30 Warsztat tańca romskiego – Tamara Demeter, Edward Buczko
19.00 Kolacja
20.00 Koncert zespołu "Romani Jag"
Piątek, 27 sierpnia
9.00 Śniadanie
10.00 Szkoła romska – Lech Mróz: O historii Romów stereotypy i mity
12.30 Warsztat muzyczny – zespół "Kałe Bała" z Czarnej Góry
14.00 Obiad
16.00 Szkoła romska – Projekcja filmu dokumentalnego o sytuacji Romów na Słowacji; Ewa Dawidowa: Tradycja i obyczaje Romów w Czechach i Słowacji
17.30 Warsztat tańca romskiego – Tamara Demeter, Edward Buczko
18.30 Spektakl Róża w wykonaniu Teatru Dziecięcego z Sejn
19.30 Kolacja
20.30 Spotkanie muzyczne z zespołem "Kałe Bała" i Teresą Mirgą
Sobota 28 sierpnia
9.00 Śniadanie
10.00 Szkoła romska – Projekcja filmu dokumentalnego poświęconego sytuacji Romów w Bułgarii. Spotkanie z Krystyną Kruck
12.30 Warsztat tańca romskiego – Tamara Demeter, Edward Buczko
14.00 Obiad
15.00 Spotkanie autorskie Giury Machotina z Rosji i Edwarda Dębickiego z Polski
16.30 Podsumowanie szkoły romskiej i otwarta dyskusja o problemach Romów
19.00 Kolacja
20.00 Zakończenie spotkania. Biesiada przy ognisku
Niedziela, 29 sierpnia
9.30 Śniadanie
Wyjazd uczestników spotkania.
Artykuły prasowe:
Cygańska wioska, "Kurier poranny" 22.07.1993
Ewa Chocha, Katarzyna Tomaszewicz, Cygańska wioska, "Gazeta Wyborcza" 27.08.1993
Roman Pawłowski, Taborowy w puszczy, "Kurier Poranny" 27.08.1993
Borki ’93. Cygańska Wioska Artystyczna, "Rrom p-o drom" 07.1993