„Gdzieś tam ma niebo tyle warstw, ile ma ich cebula“ pisał pochodzący z Tylży poeta Johannes Bobrowski o swej nadniemeńskiej ojczyźnie. Przez wieki krzyżowały się tu drogi wielu ludów i narodów. Po ucieczce i wypędzeniu Niemców w 1945 r., powstało tu zupełnie nowe, etnicznie wymieszane społeczeństwo. Dziś jest to jeden z najbardziej interesujących regionów w Europie. Przez jego środek, na Niemnie, przebiega granica między Litwą a rosyjską eksklawą, Obwodem Kaliningradzkim, granica która jest jednocześnie zewnętrzną granicą Unii Europejskiej. Granica ta jest politycznym paradoksem: na wschodnim brzegu rzeki jest Zachód, na zachodnim Wschód.
W lipcu 2007 r. obchodzono uroczystości dwusetnej rocznicy zawarcia pokoju w Tylży. Trzech władców: cesarz Napoleon, car Aleksander I i pruski król Fryderyk-Wilhelm III spotkali się na specjalnie zbudowanej tratwie na środku Niemna, kończąc panującą wojnę. Zawarte między nimi postanowienia pokojowe ukształtowały porządek polityczny i terytorialny w Europie, który przetrwał w ogólnym zarysie do roku 1813. Do Tylży przybyły delegacje rządowe z połowy kontynentu. To prowincjonalne miasteczko, noszące dziś nazwę Sowieck i otaczająca je piękna okolica znalazły się, i wtedy i dziś – dwieście lat później – na moment w centrum powszechnej uwagi.
W trakcie uroczystości jubileuszowych została w Sowiecku otwarta wystawa „200 lat po pokoju w Tylży. Nowy początek nad Niemnem”. Pokazuje ona piętnastu dzisiejszych mieszkańców tego regionu: ich portrety, ich domy i mieszkania oraz wielkoformatowe panoramy otaczającego ich krajobrazu. Obrazy i historie z obu brzegów rzeki, mikrokosmos roztaczający się w promieniu piętnastu kilometrów od granicznego Mostu Królowej Luizy.
Ludzie z najróżniejszych warstw społeczeństwa: rodzina młodych rolniów starających dać sobie radę w gąszczu unijnych przepisów, małżeństwo wiejskich nauczycieli, przedsiębiorca, który osiągnął sukces, dwie sieroty zdobywające w Sowiecku zawód krawcowych. Ludzie różnych narodowości: Rosjanie i Litwini oraz przedstawiciele licznych mniejszości narodowych i etnicznych, jak na przykład doński Kozak, który przybył tu wraz z Armią Czerwoną w 1945 r., ormiańscy uciekinierzy z Górnego Karabachu czy niedawno tu przybyła rodzina rosyjskich Niemców.
Liczne warstwy historyczne: stare Prusy Wschodnie, era sowiecka, i pełna nadziei, na naszych oczach tworząca się teraźniejszość. A historia życia Horsta P., Niemca mieszkającego po litewskiej stronie, bezpośrednio przy moście, jest przykładowym połączeniem wszystkich tych epok.
Thomas Schulz
Deutsches Kulturforum östliches Europa
Twórcy wystawy
Martin Rosswog (ur. 1950), artysta fotografik, pracuje od 1989 roku nad szeroko zakrojonym, dokumentalnym projektem na temat tradycyjnych, europejskich wnętrz mieszkalnych. Jego indywidualna, przekrojowa wystawa miała miejsce w Nadreńskim Muzeum Krajowym (Rheinischen Landesmuseum) w Bonn, w roku 2005
Ulla Lachauer (ur. 1951), pisarka i historyk, bada od dawna historię nadniemeńskiej Małej Litwy, wielokrotnie odwiedzała ten region.
