Szkoła Pogranicza

"Szkoła pogranicza" to program realizowany przez Fundację Pogranicze przy współpracy z Funduszami Unii Europejskiej. Program odbywał się w cyklu rocznym, uczestnicy biorą udział w trzech sesjach.

Projekt adresowany był do ludzi różnych profesji (liderów organizacji pozarządowych, pedagogów, animatorów kultury, działaczy samorządowych i mniejszości narodowych, dziennikarzy, etnografów, historyków). Wszystkich ich łączy fakt adresowania własnych zainteresowań i działań w stronę społeczności pogranicza i zamiar realizacji - w ramach własnej profesji - przedsięwzięć na rzecz swojego regionu.

W przypadku "Szkoły pogranicza 1999-2000" tym regionem było pogranicze polsko-białoruskie z całą swą złożonością i specyfiką (współpraca i integracja społeczności zróżnicowanej narodowościowo i religijnie, rozwiązywanie konfliktów i napięć, problem wspólnego dziedzictwa kulturowego, mniejszości narodowych po obu stronach granicy, współpracy młodzieżowej itd.)

Celem projektu było wykształcenie 30 liderów nowatorskich projektów i inicjatyw społeczno-kulturalnych oraz edukacyjnych na pograniczu polsko-białoruskim. Zadaniem uczestników Szkoły było wypracowanie własnych projektów. Natomiast zadaniem Szkoły - pomoc w ich profesjonalnym opracowaniu zarówno od strony merytorycznej, jak i organizacyjnej. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym realizacji powyższego celu było nawiązanie w trakcie trwania Szkoły kontaktów pomiędzy uczestnikami z obu stron granicy jak i ekspertami reprezentującymi różne europejskie i regionalne instytucje. Szkoła stworzyła szansę dla powstawania wspólnych, polsko-białoruskich projektów.

Celem tego projektu jest też ożywienie współpracy pomiędzy sąsiadującymi społecznościami w dziedzinie kulturalnej, edukacyjnej i społecznej.

Zajęcia "Szkoły pogranicza" odbywają się w ramach sesji szkoleniowych. Każda z nich ma podobną strukturę trzech zasadniczych bloków tematycznych:

1. Warsztat Lidera - przygotowujący do samodzielnego prowadzenia organizacji, pracy menadżerskiej oraz kreowania programów tak, aby były one stabilne, dobrze zorganizowane, miały jasno określone cele i sposoby działania, a ich liderzy mogli obiektywnie ocenić ich skuteczność.

2. Warsztat pogranicza - dotyczy głębszego poznania i zrozumienia specyfiki pogranicza polsko-białoruskiego na tle innych regionów wielokulturowych Europy, ich dziedzictwa historycznego i kulturalnego, konfliktów narodowościowych i wyznaniowych oraz sytuacji społeczno-politycznej zaistniałej po roku 1989.

3. Warsztat animatora - dotyczy form i metod działania odnoszących się do wybranych problemów, np. praw człowieka, mniejszości narodowych, edukacji, tolerancji, mass-mediów itp.; realizowany w oparciu o doświadczenia wybitnych animatorów oraz programy cieszących się dużym autorytetem organizacji.

Sesje "Szkoły pogranicza" odbywają się w miejscach, gdzie wielokultorowość jest ciągle wartością żywą.

W I edycji były to Sejny, Czerniowce (Ukraina) i Supraśl, w II edycji: Sejny i Grodno (Białoruś).

III edycja programu była nietypowa. Jej uczestnikami byli studenci Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Podobnie jak poprzednie, była przeprowadzona w trzech sesjach: dwóch w Sejnach i wyjazdowej - w Ukrainie, Mołdawii i Rumunii.

Podróż była drugą, praktyczną częścią programu "Szkoły pogranicza". Jej celem było doświadczenie wielokulturowości w miejscach zamieszkiwanych przez ludzi różnych narodowości, religii, a zwłaszcza spotkania z osobami, które na co dzień stykając się z problemami pogranicza potrafią w twórczy sposób tę energię wykorzystać.

W tej części Europy nie da się zapomnieć o granicach, które podzieliły regiony jednolite czy podobne kulturowo, dlatego też staraliśmy się, tak ułożyć naszą trasę, żeby dotrzeć do nich z obu stron. Podczas dwutygodniowej wyprawy na przełomie listopada i grudnia 2000 roku byliśmy na Rusi Zakarpackiej po stronie ukraińskiej i w przylegającym do niej po stronie rumuńskiej regionie Maramuresz; w Mołdawii rumuńskiej i w Mołdawii postsowieckiej, dziś niezależnym państwie. Odwiedziliśmy też Huculszczyznę, Bukowinę i Siedmiogród. Spotykaliśmy się z animatorami kultury działającymi ponad podziałami etnicznymi, przedstawicielami urzędów państwowych zajmującymi się problematyką mniejszości narodowych, działaczami obrony praw człowieka, wykładowcami uniwersyteckimi. Największą satysfakcję, jak się potem okazało, dały nam jednak indywidualne poszukiwania. Przypadkowe spotkania i rozmowy na zapomnianych przez "Europę" ulicach wtajemniczały nas powoli w ukrytą strukturę miast...

IV edycja "Szkoły Pogranicza" - Ścieżka pogranicza rozpoczęła się w końcu września 2001 r. sesją w Sejnach. Wśród wykładowców znaleźli się: Lidia Kołucka (Fundacja Forda), Mirella Panek (Fundacja Forda), Egidijus Aleksandravicius (Uniwersytet w Kownie), Adam Bartosz (Muzeum Okręgowe w Tarnowie), Dariusz Jachimowicz (Fundacja Pogranicze), Dovid Katz (Instytut Kultur Bezpaństwowych Uniwersytetu Wileńskiego), Leszek Kolankiewicz (Instytut Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego), Krzysztof Rutkowski (pisarz, Paryż), Stanisław Stankiewicz (Stowarzyszenie Romów w Polsce, czasopismo Rrom p-o Drom), Andrzej Strumiłło (malarz, Maćkowa Ruda).

Uczestnicy odwiedzili też szkołę romską w Suwałkach i Dom Kultury Litewskiej w Puńsku.

Następna sesja, w styczniu 2002 roku, odbyła się w Kownie na Litwie. Zajęcia prowadzili wykładowcy Uniwersytetu w Kownie. Odwiedziliśmy też gminę żydowską i spotkaliśmy się z przedstawicielami organizacji romskich.

Trzecia sesja, tradycyjnie, miała charakter wyprawy do wielkulturowych regionów i miast Europy Środkowowschodniej, tym razem były to Banat (Węgry, Serbia, Rumunia), Transylwania, Maramuresz i Zakarpacie i pograniczne miasta: Seged, Nowy Sad, Timisoara, Sygiet Marmaroski, Użhorod, Lwów. Odwiedzaliśmy organizacje, działające w środowisku weloetnicznym, świątynie różnych wyznań, spotykaliśmy się z przedstawicielami mniejszości narodowych i ludźmi, tworzącymi kulturę czerpiącą z bogactwa miejsca, gdzie mieszkają.

Czwarta, ostatnia sesja, połączona z konferencją prasową odbyła się w dniach 9-12 czerwca 2002 r.na Wigrach.